Gminę Tuchów tworzy miasto Tuchów oraz 12 miejscowości położonych na południu Polski w województwie małopolskim, powiecie tarnowskim.
Powierzchnia i położenie:
Gmina Tuchów położona jest na terenie Pogórza Karpackiego w dorzeczu rzeki Biała, w najcieplejszym regionie w Polsce – oddalona o 16 km na południowy wschód od bieguna ciepła – miasta Tarnowa, w województwie małopolskim. Położona jest w odległości ok. 100 km od Krakowa i Rzeszowa, a tym samym od portów lotniczych w Balicach i Jasionce.
Obszar gminy Tuchów liczy 100,14 km 2 , z czego miasto Tuchów zajmuje 18,1 km 2 . Tuchów położony jest na wysokości 220 m n.p.m., otoczony jest ze wszystkich stron wzgórzami, z których najwyższym jest Brzanka (538 m n.p.m.) w Jodłówce Tuchowskiej.
Przez miasto przebiega droga Tarnów – Krynica oraz linia kolejowa. Prowadzi tędy niebiesko znakowany szlak turystyczny z Tarnowa do Ciężkowic i dalej nad Jezioro Rożnowskie. Obszar gminy Tuchów, a zwłaszcza Pasmo Brzanki, to doskonały teren do uprawiania nordic walking, narciarstwa skitourowego czy turystyki jeździeckiej. Położenie gminy umożliwia uprawianie turystyki rowerowej o różnym stopniu trudności. Na wzgórzu wznoszącym się nad Jodłówką Tuchowską znajduje się wieża widokowa, z której można podziwiać rozległą panoramę Pogórza Ciężkowickiego, Pasma Brzanki oraz Masywu Liwocza. W pogodny dzień można zobaczyć także Tatry. W gminie działają również gospodarstwa agroturystyczne, które oferują zdrową i ekologiczną żywność, możliwość uczestniczenia w pracach w gospodarstwie i bezpośredni kontakt z przyrodą oraz aktywny wypoczynek.
Historia:
Historia Tuchowa jest ciekawa i bogata. Prawdopodobnie już w okresie rzymskim istniała tu osada mieszkalna. Pierwszym dokumentem, w którym pojawia się nazwa osady – „Tucov” – jest dokument legata papieskiego Idziego tzw. przywilej Idziego z 1125 r. Z dokumentu tego dowiadujemy się, że Judyta Salicyjska, druga żona króla Władysława Hermana, w skład posagu której wchodziły te ziemie, pod koniec XI wieku podarowała je benedyktynom tynieckim, a papież donację tę potwierdził. Odtąd benedyktyni zarządzali nie tylko Tuchowem, ale całym tzw. „kluczem tuchowskim”, dbając i troszcząc się o osadę. Kiedy w początkach XIV wieku odkryto w mieście pokłady bardzo cennej kopaliny – soli (na przełomie XIII i XIV wieku istniała w Tuchowie dobrze prosperująca kopalnia soli, położona po lewej stronie Białej), ówczesny opat Bogusław wystąpił do króla Kazimierza Wielkiego o podniesienie osady do rangi miasta. Król wziąwszy pod uwagę dotychczasowe zasługi opata dla królewskiego majestatu, postanowił przychylić się do prośby, nadając Tuchowowi 2 listopada 1340 r. prawa miejskie. Odtąd osada stała się miastem na prawie niemieckim (magdeburskim). Otrzymała samorząd, herb (dwa skrzyżowane złote klucze z mieczem pośrodku) i prawo jarmarku co wtorek. Na lewym brzegu Białej wytyczono rynek, który zachował swój kształt do dziś.
Pomyślny rozwój miasta przypadł na XV i XVI w. Pojawili się liczni rzemieślnicy: piekarze, rzeźnicy, piwowarze, tkacze, szewcy, rozwinęły się cechy. Tuchowscy kupcy utrzymywali ożywione kontakty handlowe, głównie z Węgrami. Handlowali solą, którą wydobywano przez ok. 300 lat, bydłem oraz przywozili wino.
Stopniowy upadek miasta nastąpił w XVII wieku, zwłaszcza po szwedzkim potopie, kiedy Tuchów padł łupem wojsk Rakoczego, które ograbiły mieszkańców, a miasto w znacznym stopniu zniszczyły. Dzieła dopełniły zbierające obfite żniwo zarazy oraz pożary, z których najbardziej dla miasta tragiczny był ten z roku 1789 – spłonęły 24 domy w rynku, kościół św. Jakuba, budynek szkolny i stodoła wojskowa, były ofiary w ludziach. Prawie 100 lat po tym wydarzeniu powołano do życia straż pożarną (1883 r.)
Po I rozbiorze Tuchów znalazł się w Galicji, co w znacznej mierze zadecydowało o dalszych losach miasta. Cesarz Józef II skasował w 1782 roku wiele zakonów, w tym benedyktynów. Ziemie wchodzące dotąd w skład klucza tuchowskiego przejęło państwo. Wystawiono je na licytację. Dobra tuchowskie kupił hrabia d’Altona, później baron Hirsch. Od niego odkupili je Rozwadowscy, którzy byli ich właścicielami do 1945 r. i wiele dobrego dla miasta zrobili, zwłaszcza hr. Ludwika z Zamojskich Rozwadowska , m.in. ufundowała ochronkę, przekazała teren pod cmentarz.
W II połowie XIX wieku odnotowano powolne ożywienie gospodarcze. Powstały wówczas: most na rzece Białej, poczta, tarnowsko-leluchowska linia kolejowa, łącząca z Wiedniem, dzięki której słynna kiełbasa tuchowska – charakterystyczny wyrób tuchowskich masarzy – do stolicy docierał. W mieście osiedlili się Żydzi. Przez kilkanaście lat Tuchów był nawet „becyrkiem”, czyli czymś w rodzaju powiatu.
Kolejna fala zniszczeń to okres I wojny światowej, podczas której Tuchów mocno ucierpiał, gdyż znajdował się w strefie frontowej i przechodził kilkakrotnie z rąk do rąk. Mieszkańcy narażeni byli na liczne grabieże, rekwizycje, konfiskaty; padali ofiarami zabójstw i działań bojowych, w tym wielkiej bitwy armatniej w czasie ofensywy gorlickiej w maju 1915 r. W klasztorze i dworze Rozwadowskich utworzono szpitale, a w budynku „Sokoła” – cerkiew. Pałac Rozwadowskich został doszczętnie obrabowany, uszkodzony został niedługo przed wojną wyremontowany kościół św. Jakuba, zniszczono ratusz i most na Białej, przy rynku zostało zaledwie kilka całych, ale obrabowanych domów. Z trzech tysięcy mieszkańców po wojnie zostało około pięciuset. Na pograniczu gmin Pleśna i Tuchów toczyła się w dniach 22 – 25 XII 1914 r. bitwa, w której wzięła udział I Brygada Legionów pod dowództwem ppłk. Kazimierza Sosnkowskiego, a która przeszła do historii jako „bój pod Łowczówkiem”. Wielu mieszkańców Tuchowa i gminy brało udział w walkach Legionów. Tradycje walki o wolność sięgają tu czasów Grunwaldu, powstań narodowowyzwoleńczych; przed I wojną światową działały w gminie Polskie Drużyny Strzeleckie, z których rekrutowali się legioniści. Chlubną rolę odegrał też ruch sokolski – w Tuchowie przed I wojną i w okresie międzywojennym działało prężnie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”.
W okresie międzywojennym miasto dźwigało się powoli z upadku spowodowanego wojennymi zniszczeniami. Działały tu liczne organizacje polityczne; szczególnie rozwinięty był ruch ludowy. Tuchów był jedynym miasteczkiem w powiecie tarnowskim, które
zachowało prawa miejskie.
Kontynuacją patriotycznych tradycji był ruch oporu w czasie II wojny światowej, który zaowocował udziałem w Akcji „Burza” Batalionu „Barbara” 16 Pułku Piechoty Armii Krajowej, a także odbywającym się tu w kilku ośrodkach tajnym nauczaniem. Z działań wojennych – w przeciwieństwie do pierwszej wojny – Tuchów wyszedł z niewielkimi tylko zniszczeniami: spalona bóżnica, wysadzony most na Białej i uszkodzony ratusz. Tragedia dotknęła mieszkających w Tuchowie i okolicy Żydów, których zamknięto w getcie i wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu. Oprócz tego za udział w ruchu oporu Niemcy wymordowali rodzinę Solarzów w Karwodrzy, Siwaków w Buchcicach oraz matkę i syna z rodziny Ulatowskich w Tuchowie.
Po II wojnie światowej nastąpił rozwój miasta: powstało liceum ogólnokształcące oraz szkoła zawodowa, szpital, drobne zakłady pracy, osiedla mieszkaniowe, Dom Kultury, oczyszczalnia ścieków, wodociągi, ujęcie wody pitnej w Lubaszowej, stacje paliw, przeprowadzono gazyfikację, wyremontowano ratusz i rynek, zbudowano lub gruntownie zmodernizowano budynki szkolne w mieście i gminie.
Opracowano na podstawie publikacji o Tuchowie, a w szczególności:
S. Derus, Tuchów. Miasto i gmina do 1945 r.; Kamienie milowe cz. I i II pod red. J. Kozioła; J. Kozioł, Tuchów i okolice; A. Krupiński, Krajobrazy i zabytki ziemi tuchowskiej; Pokłosie tuchowskich jubileuszy pod red. A. Kowalika i J. Kozioła oraz folderów i wydawnictw
okolicznościowych.
Ogólne informacje:
Gminę Tuchów zamieszkuje prawie 18 tysięcy mieszkańców, z czego niespełna 7 tysięcy w mieście Tuchów, które jest jednym z najstarszych miast w regionie. Jest siedzibą władz lokalnych, wrotami na Pogórze i miastem pielgrzymów, słynącym z kultu Matki Boskiej Tuchowskiej. Jest jednym z najstarszych ośrodków kultu religijnego w południowo- wschodniej Polsce. Na wzgórzu lipowym wzniesiony jest zabytkowy kościół barokowy kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny z XVII w. z obrazem Matki Bożej
Tuchowskiej z XVI wieku i klasztor oo. redemptorystów z 1893 r., którzy sprawują opiekę nad świątynią. Przejawem kultu religijnego są Nieustanne Nowenny odprawiane w każdą środę ku czci NMP oraz coroczny Wielki Odpust Tuchowski, gromadzący rzesze pielgrzymów.
Na uwagę zasługują również inne zabytki, w tym m.in. średniowieczny układ urbanistyczny z rynkiem pośrodku, klasycystyczny ratusz z XIX wieku oraz kościół św. Jakuba z 1794 roku, który znajduje się na najdłuższym szlaku europejskim – drodze św. Jakuba (Caminos de Santiago, Routes of St. James, Chemins de St. Jacques, Jakobswege), który wiedzie m.in. z Tuchowa przez Niemcy, Francję do Santiago de Compostela w Hiszpanii.
Tuchów jest dobrze działającym ośrodkiem życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego.
Prężnie w Tuchowie działa kultura. W mieście i okolicy odbywają się liczne imprezy i wydarzenia kulturalne i sportowe o zasięgu miejskim, powiatowym, małopolskim i międzynarodowym: koncerty, wystawy, konkursy, plenery, turnieje, festyny, spotkania twórcze, prezentacje zespołów muzycznych, teatralnych, plastycznych itp.
Do najciekawszych należą: Międzynarodowy Festiwal Wina Tuchovinifest, Ogólnopolski Turniej Tańca Towarzyskiego, Międzynarodowe Spotkanie Miast Bliźniaczych, Małopolski Konkurs Pianistyczny im. I.J. Paderewskiego, Ogólnopolski Zlot Niepodległościowy w Łowczówku, 3Maj się Zdrów Festiwal, Ogólnopolski Konkurs Recytatorski, eliminacje do Międzynarodowego Festiwalu Kolęd i Pastorałek im. ks. Kazimierza Szwarlika w Będzinie.
Od kilkunastu lat samorząd współpracuje z kilkoma miastami europejskimi. Co roku organizowane są tutaj Międzynarodowe Spotkania Miast Bliźniaczych. Partnerami Tuchowa są: Illingen (Niemcy), Pettenbach (Austria), Mikulov (Czechy), Detva (Słowacja), Baranivka (Ukraina), Saint-Jean de Braye (Francja), Martfu (Węgry) oraz Tautii Magheraus (Rumunia). Niewiele miast o takiej wielkości i liczbie mieszkańców ma ośmiu partnerów i – co najważniejsze – utrzymuje z nimi stałą współpracę.
W ostatnich latach nastąpił znaczny rozwój gospodarczy miasta. Dzięki dofinansowaniu z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w Tuchowie powstała Strefa Aktywności Gospodarczej, gdzie swoją działalność prowadzą nowe przedsiębiorstwa oraz rozwijają już obecne, które zapewniają miejsca pracy. Dzięki potężnej drogowej inwestycji samorządu województwa małopolskiego w Tuchowie powstaje obwodnica. Realizacja tej inwestycji przyniesie wiele korzyści, na które mogą liczyć mieszkańcy i kierowcy samochodów przejeżdżający przez Tuchów, m.in. sprawne połączenie pomiędzy Tarnowem a Gorlicami, bezpieczniejsze i cichsze ulice oraz zdecydowanie mniej samochodów w centrum miasta.
Ogólnopolską Kartę Seniora w Gminie Tuchów można wyrobić w:
Domu Kultury w Tuchowie, ul. Chopina 10, 33-170 Tuchów
Godziny przyjmowania:
poniedziałek – piątek 8.00-16.00
Kontakt:
tel. 14 65 25 436
Strona internetowa Gminy Tuchów: www.tuchow.pl