Innowacyjne rozwiązania w okulistyce sprawiają, że podczas jednego zabiegu możemy nie tylko pozbyć się zaćmy, ale dodatkowo skorygować wady wzroku, takie jak astygmatyzm. Wszystko to dzięki nowoczesnym soczewkom wewnątrz gałkowym. Niektóre z nich dostępne są również „na NFZ”.
1. Zaćma to choroba, astygmatyzm to wada wzroku – jak poznać, że je mamy?
Zaćma, czyli katarakta, to zmętnienie soczewki oka. Na całym świecie choruje na nią 20 mln ludzi w różnym wieku i jest najczęstszą przyczyną ślepoty (ok. 48%). Natomiast w Polsce liczbę tę szacuje się na około 800 tys. osób i występuje ona częściej u kobiet i u osób starszych po 60 roku życia. Uważa się, iż prawie każda osoba po 70 roku życia w jakimś stopniu cierpi na zaćmę. Powodów zapadalności na tę chorobę jest wiele, ale mechanizm jej przebiegu jest praktycznie zawsze ten sam. Ogniska zmętnienia soczewki powodują rozproszenie promieni świetlnych i spadek przejrzystości soczewki. Zmienia się również barwa soczewki na żółtą, a czasem nawet brunatną. Objawy zaćmy mogą rozwijać się przez wiele lat, a pierwszym objawem schorzenia zazwyczaj jest nieostre widzenie, pojawia się efekt „brudnych szkieł”. Może występować zjawisko olśnienia powodowane rozszczepieniem promieni świetlnych na zmętnieniach soczewki. Dodatkowym skutkiem zaćmy bywa mniejsza intensywność i wyrazistość postrzeganych kolorów oraz wystąpienie trudności podczas czytania czy oglądania telewizji. Początek zaćmy może być również odpowiedzialny za szybkie pogarszanie się wady wzroku i konieczność częstszej zmiany szkieł okularowych, a także problemy z dobraniem okularów. W skrajnych przypadkach, kiedy soczewka całkowicie zmętnieje, dochodzi do znacznego upośledzenia ostrości wzroku, pacjenci postrzegają zarysy dużych przedmiotów, ruchy ręki czy widzą jedynie światło. Ważne, by pacjent wiedział, iż zaćma nie wywołuje bólu, swędzenia, zaczerwienienia ani łzawienia oka. Do najbardziej popularnych objawów należą: zaburzenia w ocenie odległości, przymglony obraz, pogorszenie, a nawet całkowita utrata ostrości wzroku. Wynikiem tego są zaburzenia w poruszaniu lub samoobsłudze. Zaćma może być jedno lub obuoczna. Niestety tą występującą w jednym oku łatwo przeoczyć lub zbagatelizować. Należy podkreślić, że jedynym skutecznym leczeniem zaćmy jest operacja. Najbezpieczniejsza dla oka jest operacja metodą fakoemulsyfikacji, która polega na usunięciu soczewki oka przy użyciu ultradźwięków, a następnie wszczepieniu sztucznej soczewki wewnątrzgałkowej. Duże znaczenie ma to, jakiego rodzaju soczewka zostanie wszczepiona. Soczewka wewnątrzgałkowa jest wszczepiana raz na całe życie, dlatego jej odpowiedni wybór ma kluczowy wpływ na jakość widzenia po operacji.
Z kolei astygmatyzm, inaczej niezborność, to wada wzroku, w której za zniekształcenie i rozmycie obrazu odpowiada różna siła załamywania promieni świetlnych w dwóch prostopadłych płaszczyznach układu optycznego oka (np. pionowej i poziomej). Wiązka światła, wpadając do oka, zamiast ogniskować się w jednym punkcie, tworzy linię.
Ponieważ promienie świetlne nie są prawidłowo ogniskowane na siatkówce, dlatego widziany obraz, zarówno z bliży, jak i dali, jest rozmyty i nieostry. Zdarza się również, iż astygmatyzm spowodowany jest deformacją gałki ocznej albo samej soczewki. Astygmatyzm jest niezależny od wieku i płci. Występuje często wraz z krótkowzrocznością lub dalekowzrocznością i jest mierzony w dioptriach cylindrycznych (Dcyl.). Należy wspomnieć, że astygmatyzm do 0,5 Dcyl., nazywamy fizjologicznym, występuje u niemal każdego człowieka.
W związku z zaburzoną budową układu optycznego, widzenie przedmiotów jest zamglone zarówno do dali, jak i z bliska. Powoduje to dyskomfort widzenia i zmęczenie oczu. W zależności od wysokości, astygmatyzm powoduje takie dolegliwości jak: ból głowy, tarcie, mrużenie, łzawienie i pieczenie oczu, częste mruganie, widzenie linii prostych jako krzywe, niemożność jednoczesnego, ostrego widzenia linii pionowych i poziomych, rozmyte widzenie, widzenie „za mgłą”, czasami trudności w orientacji przestrzennej poprzez nieostre, zniekształcone kontury, szybkie zmęczenie podczas wykonywania czynności wymagających skupienia wzroku. Astygmatyzm należy skorygować, gdyż może on prowadzić do poważnych zaburzeń w obrębie narządu wzroku, przykrych dolegliwości bólowych oraz znacznego obniżenia komfortu codziennego funkcjonowania.
Sposobami korekcji astygmatyzmu są okulary tradycyjnie – szkła cylindryczne, dobiera się w zależności od wysokości wady, soczewki kontaktowe oraz zabieg laserowy polegający na nacięciu rogówki. Jednak dla osób z astygmatyzmem, u których rozwinęła się zaćma zazwyczaj najlepszą opcją jest zastosowanie torycznych sztucznych soczewek wewnątrzgałkowych podczas operacji usunięcia zaćmy.
2. Czy zaćma i astygmatyzm często występują w parze? Jakie zagrożenie dla pacjenta stanowi takie połączenie?
Szacuje się, że około 35-40% pacjentów zgłaszających się na operację zaćmy posiada współistniejący astygmatyzm wielkości od 0,75 do 3,0 dioptrii, a u 15-29% pacjentów astygmatyzm ten jest większy niż 1,5 dioptrii. Po operacji usunięcia zaćmy wielu takich pacjentów jest niezadowolonych z osiągniętej poprawy ostrości wzroku z powodu nieskorygowanego astygmatyzmu rogówkowego i konieczności dalszego używania korekcji do dali i bliży.
Znaczący astygmatyzm (powyżej 1,5 dioptrii) u pacjentów z zaćmą skutkuje niebezpiecznym połączeniem, które bardzo obniża jakość życia osób starszych i ich bezpieczeństwo. Problem mogą stanowić zwykłe czynności dnia codziennego tj. poruszanie się po ulicy, oszacowanie odległości pojazdów czy zejście ze schodów.
3. W jaki sposób podczas operacji zaćmy można skorygować astygmatyzm?
Podczas operacji zaćmy możemy skorygować astygmatyzm poprzez wszczepienie soczewek torycznych, tzn. takich, które prócz wady sferycznej wyrównają też niezborność. Zastosowanie soczewek torycznych umożliwia usunięcie zaćmy oraz korekcję astygmatyzmu w czasie jednego zabiegu.
4. Kto ma prawo do soczewki torycznej na NFZ?
Od 1 lipca 2018 roku polscy pacjenci mają dostęp do bezpłatnej operacji w ramach NFZ. Jednak należy podkreślić, że wszczepienie sztucznej soczewki wewnątrzgałkowej torycznej dotyczy pacjentów z astygmatyzmem rogówkowym > 2,0 dioptrii.
5. Czy mniejszy astygmatyzm też warto korygować podczas operacji zaćmy – czy warto wtedy rozważyć zabieg odpłatny?
Badania pokazują, że u wielu pacjentów już astygmatyzm pomiędzy 0,75 do 1,5 dioptrii pozostawiony po operacji zaćmy może powodować niższą niż zakładano ostrość wzroku, rzędu 0,8-0,6. Dla pacjentów aktywnych, nie tylko zawodowo, ale i życiowo, będzie to powodem niezadowolenia z osiągniętego efektu zabiegu. Dlatego jak najbardziej warto rozważyć implantację soczewki torycznej w tych przypadkach.
6. Czy astygmatyzm to jedyna wada wzroku, którą można skorygować podczas operacji usunięcia zaćmy?
Podczas operacji zaćmy możemy skorygować zarówno krótkowzroczność, nadwzroczność jak i astygmatyzm. Jest to możliwe poprzez zastosowanie odpowiednich wzorów do tzw. kalkulacji soczewki wewnątrzgałkowej. Standardowo stosowane są soczewki jednoogniskowe tzw. monofokalne, które zapewniają pacjentowi dobre widzenie na jedną odległość. Możemy również odpowiednimi soczewkami skorygować starczowzroczność, tzn. wszczepiając soczewki dwu-, trój- lub wieloogniskowe zapewnić pacjentowi niezależność od okularów przy widzeniu dali, bliży i odległości pośrednich. Ważne jest, by na etapie kwalifikacji do operacji lekarz poznał nasze potrzeby i oczekiwania tak, by dobrać najlepsze rozwiązanie, które pozwoli nam cieszyć się dobrym wzrokiem do późnej starości.
Artykuł jest częścią kampanii „Senior w centrum uwagi” wszystkie materiały dostępne na portalu www.kierunekzdrowia.info
