Osoby powyżej 60 roku życia stanowią prawie 30% naszego społeczeństwa. Według danych Grupy Progres za 2023 rok aktywność zawodowa osób pomiędzy 55 a 64 rokiem życia w Polsce jest na poziomie 58,4%, podczas gdy średnia w Europie wynosi 64,2%. Wyprzedzają nas m.in. Norwegia (73,4%), Portugalia (67,7%), Słowacja (67,3%) czy Wielka Brytania (65,3%). Niestety zaledwie 22% pracodawców planuje zatrudniać osoby po 60 roku życia…
Kampania „Pracodawca przyjazny seniorom” jest organizowana przez Stowarzyszenie MANKO – Głos Seniora, MIRS, Fundację Ius Medicinae, prof. Dorotę Karkowską i radcę prawnego Michała Modro w partnerstwie z Instytutem Emerytalnym i PZERiI pod patronatem honorowym minister ds. polityki senioralnej Marzeny Okły-Drewnowicz.
Dlaczego kampania „Pracodawca Przyjazny Seniorom” jest tak ważna?
O opinię poprosiliśmy ekspertów w tej dziedzinie. Pełny artykuł przeczytacie w najnowszym wydaniu magazynu Głos Seniora (73 numer).
1) Praca wzbogaca! Dodaje sensu naszemu życiu, który wielokrotnie tracimy po 60 roku życia. Wzmacnia nasze zdrowie fizyczne i psychiczne, poczucie własnej wartości, niezależności i bezpieczeństwa. Dlatego współpraca wszystkich środowisk w realizacji tej kampanii jest bardzo potrzebna. Zapraszamy wszystkich do współpracy!
Łukasz Salwarowski
Prezes Stowarzyszenia MANKO i MiRS
Członek Rady ds. Polityki Senioralnej
2) W Polsce brakuje jednolitych i kompleksowych regulacji dotyczących zatrudnienia osób starszych, bo nie ma spójnej definicji seniora. Pewnej szansy na poprawienie takiego stanu rzeczy należy upatrywać w sugerowanej nowelizacji ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Dlatego też proponujemy ogólnopolski projekt „Pracodawca Przyjazny Seniorom”.
Michał Modro
Radca prawny, członek Rady ds. Polityki Senioralnej
3) Osób starszych nie docenia się odpowiednio na międzypokoleniowym rynku pracy. Chociaż są bardziej doświadczeni i lojalni, często pierwsi tracą pracę podczas redukcji zatrudnienia. Inaczej sytuacja wygląda na Zachodzie, gdzie firmy starają się zatrzymać starszych pracowników, aby móc jak najdłużej korzystać z ich wiedzy i doświadczenia. Kampania „Pracodawca Przyjazny seniorom” jest niezwykle ważną inicjatywą, bo nie tylko podkreśla wagę i znaczenie starszych pracowników, ale także zachęca przedsiębiorców do podjęcia działań podnoszących komfort pracy seniorów, co przynosi korzyści całemu społeczeństwu.
dr Michał Szczegielniak
członek Rady ds. Polityki Senioralnej
4) Zmiany demograficzne w Polsce oraz ich intensyfikacja są faktem. Obecnie blisko 30% naszego społeczeństwa stanowią osoby w wieku 60+, w 2040 roku ten poziom przekroczy 40%. W kolejnych dekadach udział osób starszych w Polsce będzie ciągle wzrastał.
Według danych GUS-u sukcesywnie wzrasta – i to w dobrym zdrowiu – również długość życia Polek i Polaków. Obecnie średnia długość życia kobiet w Polsce to 82 lata, a mężczyzn blisko 75 lat. To ogromna wartość naszej cywilizacji i wszyscy bardzo się z tego cieszymy! Jeszcze nigdy Polacy nie żyli tak długo i tak w tak dobrej formie. Co więcej, trend ten będzie kontynuowany w kolejnych latach.
Jednocześnie od 2021 roku temu procesowi towarzyszy coraz mniejsza liczba rodzących się dzieci. W efekcie kurczymy się (depopolucja) jako społeczeństwo. Liczba Polaków systematycznie spada i obecnie nieznacznie przekracza 37 milionów mieszkańców. Według prognoz wielkość polskiego społeczeństwa będzie dalej się zmniejszać. Przez wiele dekad byliśmy ponad 38 milionów społeczeństwem, ale dzisiaj to już historia.
Powyższe zmiany mają i będą miały wpływ na wydolność systemu emerytalnego i publicznej ochrony zdrowia, edukację i szereg innych obszarów. Do tego już od dawna powinniśmy być przygotowani.
Zacznijmy od systemu emerytalnego. Na przestrzeni ponad 50 lat wiek emerytalny Polaków pozostaje bez zmian. Dla kobiet wynosi 60 lat, a dla mężczyzn – 65. Istotnie, w tym zakresie odstajemy od innych krajów Unii Europejskiej, w których wiek emerytalny kobiet i mężczyzn jest zrównany oraz systematycznie podnoszony. Dlaczego? Dlatego, że żyjemy coraz dłużej. Te zmiany są konieczne, aby zapewnić społeczeństwu stabilność finansową.
Tymczasem średnia emerytura wypłacana przez ZUS po waloryzacji w marcu 2024 roku wyniosła 3 789,60 zł brutto. Średnia emerytura mężczyzn to 4 674,51 zł brutto, zaś średnia emerytura kobiet – 3 208,70 zł brutto. Pamiętajmy, że średnia wartość emerytury (tak jak i średnie wynagrodzenie) dotyczy niewielkiej grupy osób. Potwierdzają to dane ZUS. Przykład: ponad 52% kobiet otrzymuje świadcznie emerytalne znajdujące się w przedziale 2 600–3 000 zł brutto. Od lat średnia emerytura kobiet jest o ok. 30% niższa od średniej emerytury mężczyzn i ok. 15% niższa od średniej emerytury.
Właśnie dlatego, że kobiety żyją dłużej, otrzymywały i nadal otrzymują niższe wynagrodzenia od mężczyzn, to one są najczęściej narażone na utratę bezpieczeństwa finansowego i wiele konsekwencji społecznych, zdrowotnych oraz osobistych, które mogą być tego efektem.
Znajdźmy jednak pozytywny aspekt tej sytuacji. Żyjemy dłużej i lepiej. To już ogromna wartość. Spójrzmy zatem z perspektywy naszych osobistych szans, nowych możliwości i pozytywnych zmian w życiu. Wspomniane zmiany demograficzne w Polsce mają ogromny wpływ na system emerytalny, ale także m.in. na rynek pracy, który jak nigdy dotąd potrzebuje aktywności zawodowej osób starszych. Obecnie systematycznie spada liczba młodych osób wchodzących na rynek pracy (niż demograficzny lat 90, dzisiejsze tzw. pokolenie Z), a jednocześnie mamy odpływ z rynku osób urodzonych w latach 50. (najliczniejsza grupa osób urodzonych po całym okresie powojennym), które właśnie przechodzą na emeryturę. Obecni 60-latkowie to bardzo często osoby cieszące się dobrym zdrowiem, posiadające wyjątkowe kompetencje i wieloletnie doświadczenie. Jednak z różnych powodów często decydują się na skorzystanie ze swoich uprawnień emerytalnych natychmiast po ich uzyskaniu, trwale opuszczają rynek pracy i decydują się na świadczenie stanowiące ok. 50% wynagrodzenia. Grupa osób starszych, która schodzi z rynku pracy, to ogromna strata bezcennego potencjału ludzkiego, społecznego, zawodowego, a jednocześnie osobiste ryzyko dezintegracji społecznej i spadek dochodów, co może mieć wpływ na ich jakość życia.
Odpowiedzi zatem na pytania: czy powinniśmy stymulować aktywność zawodową osób starszych, czy powinien być wydłużony czas aktywności zawodowej – w szczególności Polek – wydają się oczywiste. Tak – bez wydłużania aktywności zawodowej Polaków ich sytuacja finansowa może być bardzo trudna.
Konieczne jest zatem wspieranie i promowanie aktywizacji zawodowej oraz społecznej osób starszych. Konieczne jest przedefiniowanie roli pracy w naszym życiu, która – oprócz zapewnienia nam stabilności i bezpieczeństwa finansowego – powinna być dla nas źródłem: satysfakcji, poczucia sensu, rozwoju osobistego, sprawczości, a także budowania relacji międzyludzkich. Każdy z nas ma ogromny wpływ na jakość swojego życia na każdym etapie życia. I według badań w tym pomaga jak najdłuższa aktywność zawodowa.
Aktywizacja zawodowa osób starszych to jedno z najważniejszych wyzwań, przed którym stoi polska gospodarka. Aby osiągnąć ten cel, konieczna jest skoordynowana współpraca rządu, samorządów, przedsiębiorców i organizacji pozarządowych.
Warto jednak podkreślić, że dotychczasowe bariery aktywizacji stają się już w ogromnym stopniu przeszłością. Rozwój technologii cyfrowych, upowszechnienie pracy zdalnej i nauki na odległość otwierają przed całym społeczeństwem nowe możliwości. Praca zdalna pozwala na podjęcie zatrudnienia bez konieczności zmiany miejsca zamieszkania, co jest szczególnie istotne dla osób opiekujących się rodziną lub mieszkających w regionach o ograniczonej liczbie miejsc pracy. Rozwijanie lub nabycie nowych uprawnień i kompetencji zawodowych może być wspierane przez platformy e-learningowe. Nowe możliwości aktywizacji zawodowej, ale jednocześnie wsparcie szeroko rozumianego rynku oraz odpowiednich regulacji i służb publicznych powinny zachęcać i zapraszać osoby starsze do aktywizacji. Patrząc także na to, że Polacy są i będą społeczeństwem osób starszych, nie bez powodu tak ważną częścią naszej gospodarki narodowej staje się tworzenie produktów i usług dla osób starszych. Mowa o tzw. srebrnej gospodarce (silver economy).
Wszystkie te zmiany stanowią ogromne wyzwanie dla pracodawców, a zarazem ogromną szansę dla wszystkich. Najwyższy czas, aby przełamywać stereotypy i budować zrozumienie między pokoleniami poprzez ciągłe uczenie się, adaptację do nowych technologii i trendów. Różnorodność wiekowa w firmie może przynieść wspaniałe efekty. Dzielenie się wiedzą, doświadczeniami i różnorodnością może być dl nas źródłem świetnych efektów społecznych, ekonomicznych i osobistych.
Warto przy tej okazji przedefiniować rolę edukacji w naszym życiu. Ta powinna być procesem ciągłym, który jest równie ważny zarówno w wieku szkolnym, jak i w wieku 40 czy 60 lat.
Konieczne są szerokie konsultacje – rządowe, samorządowe, społeczne – wspierające i promujące aktywizację zawodową i społeczną osób starszych, tak aby wypracować rozwiązania systemowe, które będą odpowiedzią nie tylko na doraźne potrzeby rynku, ale także na te zastane, wiążące się ze starzeniem i depopulacją polskiego społeczeństwa.
Agnieszka Jaworska-Martycz
Członkini Zarządu Instytutu Emerytalnego
Członkini Prezydium i Rady ds. Polityki Senioralnej
