Problematyka uzależnień jest powszechnie znana, jednak najbardziej upowszechniona jest tematyka osób młodych bądź w sile wieku. Niewiele mówi się o nałogach osób starszych, ich problemach, czy utracie kontroli nad ilością przyjmowanych środków. To duży błąd, ponieważ coraz częstszym zjawiskiem staje się uzależnienie od leków. To właśnie środki farmakologiczne pozwalają seniorom osiągnąć pozorny stan ukojenia.
Czym są opioidy i w jakim celu są stosowane u osób starszych?
Opioidy to grupa substancji naturalnych, syntetycznych i półsyntetycznych, działających agonistycznie (pobudzająco) na receptory opioidowe. Z kolei endogenne opioidy to substancje naturalne, produkowane w mózgu, których zadaniem jest regulowanie aktywności neuroprzekaźnikowej układu opioidowego, czyli np. zapobieganie dolegliwoścom bólowym. Należą do nich m.in. enkefaliny czy endorfiny. Syntetyczne opioidy to głównie leki przeciwbólowe m.in. metadon, fentanyl czy tramadol.
Opioidy naturalne, syntetyczne i półsyntetyczne wykorzystywane są w medycynie w celach:
- przeciwbólowych, np. morfina, metadon, oksykodon czy tramadol;
- przeciwdrgawkowych, np. kodeina;
- przeciwbiegunkowych, np. immodium.
Opioidy stosowane są w leczeniu bólu m.in. u osób starszych. Ich zadaniem jest przeciwdziałanie występowania silnego bólu często przewlekłego, zwłaszcza nowotworowego, pooperacyjnego czy pourazowego. Przyjmowanie opioidów według wskazań lekarza i pod ścisłą jego kontrolą jest bezpieczne. Jednak ich stosowanie bez właściwego nadzoru lub w innych celach niż medyczne, będzie skutkowało uzależnieniem.
Jak uzależnienie wpływa na zdrowie i życie seniorów?
Zazwyczaj zaczyna się niepozornie, początkowo jest to przyjmowanie leków przeciwbólowych, z czasem jednak osoby starsze zaczynają spożywać większe dawki. Wynika to z mechanizmu działania uzależnienia, gdyż do osiągnięcia zamierzonego efektu, konieczne jest zwiększenie porcji leku. Inną przyczyną jest występowanie objawów zespołu abstynencyjnego. Dodatkowo pojawia się także kolejny aspekt, osoby starsze sięgają po leki, w celu zaspokojenia potrzeb psychicznych, a nie uśmierzenia bólu. To spory problem, który można zaobserwować wśród seniorów. Eksperymentowanie z różnymi lekami niestety staje się powszechne. Osoby starsze sięgają po środki farmakologiczne, aby uśmierzyć ból bądź zapobiec bezsenności. Ich nadużywanie także prowadzi do uzależnienia. Nałóg powstaje w momencie zażywania leków nie w celach medycznych, tylko jako środek na problemy psychologiczne.
Uzależnienie od środków farmakologicznych to stan zaburzenia zdrowia, inaczej choroba neurobiologiczna, która spowodowana jest powtarzającą się ekspozycją na lek o działaniu uzależniającym. Stan ten cechuje się koniecznością (przymusem) przyjmowania kolejnych dawek, wpływa to również na zmianę zachowania. Uzależnienie u osób starszych często uwarunkowane jest podłożem psychospołecznym bądź środowiskowym. Nałóg może prowadzić do różnych konsekwencji fizycznych, psychicznych czy społecznych. Wiele z nich jest trudne do przewidzenia. Na wczesnym etapie uzależnienia widoczne są charakterystyczne objawy, do których można zaliczyć:
- drażliwość;
- niepokój;
- irytacja;
- wzmożona nerwowość;
- zmiany nastroju;
- ogólne osłabienie;
- senność;
- zmęczenie;
- apatia;
- spadek masy ciała;
- zawroty głowy;
- nudności i/lub wymioty;
- problemy z orientacją;
- zaburzenia równowagi;
- zaburzenia pamięci.
Dla osób bliskich sygnałem alarmowym mogą być: upadki, siniaki, stłuczenia, wycofanie się, niedożywienie lub częstsze wizyty w przychodni. Przedawkowanie leków może prowadzić nawet do śmierci. Kluczowe jest zatem szybkie rozpoznanie i podjęcie właściwych działań.
Jak pomóc osobie starszej, zmagającej się z uzależnieniem?
Uzależnienie u osób starszych jest poważnym problemem, gdyż wynika to z zaburzeń funkcjonowania wątroby, co jest częstym zjawiskiem w tym wieku. Zachodzące zmiany wpływają na metabolizm leków, skutkuje to większym efektem ubocznym uzależnienia. Dodatkowo wszelkie nałogi w podeszłym wieku prowadzą do przyspieszenia demencji czy wzmożenia innych problemów zdrowotnych. W sytuacji, kiedy zażywanie leków staje się niezgodne z zaleceniami lekarza, wówczas rozpoczyna się proces uzależnienia. W początkowej fazie jest on trudny do rozpoznania.
Kluczowa jest baczna obserwacja osób starszych i zainteresowanie się ich dolegliwościami oraz przyjmowanymi lekami. W przypadku, kiedy senior utracił kontrolę nad przyjmowanymi lekami, wówczas konieczna jest szybka interwencja. Pierwszą czynnością powinna być szczera rozmowa, połączona ze zrozumieniem i chęcią pomocy. W tym celu warto wybrać odpowiedni ośrodek leczenia uzależnień, aby zapewnić kompleksowe wsparcie. Problem lekomani jest powszechny u osób starszych, stąd też nie należy obawiać się stygmatyzacji czy osamotnienia na terapii. Specjaliści na co dzień współpracują z seniorami i pomagają im pokonać nałóg. Leczenie uzależnień w prywatnym ośrodku będzie optymalnym wyborem do walki z nałogiem. Polega ono m.in. na terapii indywidualnej, która pozwala dotrzeć do sedna problemu. Osoby starsze często zmagają się z brakiem sensu życia, a leki pomagają przezwyciężyć ten stan. Psychoterapeuta pomaga we wdrożeniu zmian w życiu osobistym i społecznym tak, aby na nowo znaleźć radość i satysfakcje z codzienności. Z kolei terapia grupowa pozwala uświadomić sobie, jak wiele osób boryka się z podobnym problemem. Na takich zajęciach osoby starsze często nawiązują nowe znajomości i trwałe relacje, co zwiększa szanse na wyjście z nałogu i wytrwanie w abstynencji. Kluczowe będzie także wsparcie i troska najbliższych zarówno w trakcie, jak i po przebytej terapii.
Choć mało mówi się o uzależnieniach wśród seniorów, to problem ten jest naprawdę poważny. Z racji wieku i występowania innych chorób, leczenie powinno być wdrożone jak najszybciej, aby ograniczyć negatywne skutki nałogu. W chwili dostrzeżenia problemu kluczowe jest, aby przekonać seniora do leczenia i terapii. Połączenie kompleksowej opieki specjalistów z chęcią wyjścia z nałogu stanowi skuteczną drogę do uporania się z problemem lekomanii.