Jakie rośliny są adaptogenami?

W dzisiejszym świecie, gdzie życie toczy się pod nieustanną presją czasu, coraz więcej osób poszukuje naturalnego wsparcia dla utrzymania energii i zdrowia. Adaptogeny, czyli substancje pochodzenia naturalnego, to rośliny o wyjątkowych właściwościach wspomagających nasz organizm w trudnych i zmiennych sytuacjach. Zyskują one coraz większą popularność, ponieważ ich właściwości idealnie odpowiadają na potrzeby współczesnych ludzi. Ale czym dokładnie są adaptogeny i jakie rośliny należą do tej wyjątkowej grupy? W tym artykule przyjrzymy się im bliżej i przedstawimy najbardziej popularne gatunki.

HISTORIA ADAPTOGENÓW

Historia adaptogenów obejmuje różne epoki i kontynenty, a ich wpływ na ludzkość można śledzić już od czasów II wojny światowej. To wtedy Wehrmacht prowadził badania nad substancjami roślinnymi, mającymi na celu zwiększenie odporności i wytrzymałości żołnierzy.

W 1947 roku rosyjski naukowiec, dr Nikołaj Lazarew, wprowadził pojęcie „adaptogeny”. Kilka lat później, w 1950 roku, termin ten został oficjalnie przyjęty w bloku wschodnim, co doprowadziło do powstania nowej dziedziny badań nad tymi niezwykłymi substancjami. Badania prowadzone przez naukowców Brekhmana i Dardymova w latach 50-tych pozwoliły na stworzenie klasycznej definicji adaptogenów.

Adaptogeny były znane i cenione już tysiące lat temu w Chinach, Indiach i Iranie, gdzie traktowano je jako wyjątkowe eliksiry przeznaczone wyłącznie dla elity i wyższych sfer. Historyczne postacie, takie jak Czyngis-chan, legendarny założyciel i władca Imperium Mongolskiego, stosowały te “boskie mikstury” w celu wspierania zdrowia i siły swoich bliskich, szanowanych oficerów, a nawet, co ciekawe, wojskowych koni. 

Po II wojnie światowej Rosyjska Akademia Nauk została zobowiązana do opracowania produktów zwiększających wydajność elitarnego personelu, w tym wojskowych, polityków, sportowców, a nawet kosmonautów. W tamtym okresie popularność zyskały adaptogeny takie jak eleuterokok kolczasty, szczodrak krokoszowaty, różeniec górski oraz grzyby Reishi i Mumio.

Pierwsze publikacje na temat adaptogenów na Zachodzie pojawiły się w 1969 roku. W latach 70-tych zaczęto je stosować w sporcie, co przyczyniło się do osiągania imponujących wyników przez sportowców podczas zawodów olimpijskich.

W latach 1989-2005 U.S. Department of Agriculture oraz amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA) zaczęły oficjalnie uznawać termin „adaptogen” na opakowaniach różnych preparatów, co podkreśliło ich znaczenie i praktyczną użyteczność.

Symbolicznym momentem w historii adaptogenów był rok 1996, kiedy Valeri Polyakov, rekordzista pod względem czasu spędzonego poza orbitą ziemską, podzielił się swoimi doświadczeniami z adaptogenami podczas sympozjum w szwedzkim Göteborgu. Jego relacja potwierdziła istotną rolę adaptogenów w diecie kosmonautów, pomagając im redukować zmęczenie i adaptować się do warunków kosmicznych.

Od lat 80-tych do 2005 roku adaptogeny zyskały na znaczeniu na Zachodzie, a intensywne badania nad ich właściwościami trwają do dziś. Publikacje w międzynarodowej bazie danych PubMed wskazują na rosnące zainteresowanie naukowców tymi roślinami i ich potencjalnym zastosowaniem w medycynie.

DEFINICJA I KRYTERIA ADAPTOGENÓW

Adaptogeny to specjalna kategoria roślin i substancji naturalnych, które odgrywają istotną rolę w zdolności organizmu do adaptacji do zmieniających się warunków otoczenia oraz stresorów życiowych. Ich podstawową cechą jest zdolność do wspierania homeostazy, czyli zachowania równowagi w organizmie poprzez wsparcie naturalnej odporności, zwiększenie sił witalnych oraz minimalizowanie negatywnych skutków stresu.

Kluczowe kryteria definiujące adaptogeny obejmują:

1. Naturalne pochodzenie: Adaptogeny wywodzą się z substancji naturalnych, często z roślin bądź grzybów, co zapewnia ich bezpieczeństwo i naturalność.
2. Brak toksyczności: Powinny być bezpieczne dla organizmu, nie powodując negatywnych skutków ubocznych ani uzależnień.
3. Działanie niespecyficzne: Ich wpływ obejmuje cały organizm, oddziałując holistycznie na różne układy i procesy fizjologiczne.
4. Normalizujący wpływ: Adaptogeny regulują funkcjonowanie organizmu, przywracając go do naturalnej równowagi bez nadmiernego pobudzania lub blokowania normalnych funkcji.

Aktywność adaptogenów opiera się na zasadach:

1. Działanie niespecyficzne: Adaptogeny wspierają zdolność organizmu do radzenia sobie z czynnikami stresogennymi, wspomagając adaptację i utrzymanie prawidłowych procesów fizjologicznych.
2. Utrzymywanie homeostazy: Ich głównym celem jest utrzymanie równowagi w organizmie, co przekłada się na utrzymanie prawidłowej odporności oraz zmniejszenie skutków negatywnego wpływu stresu.

Adaptogeny stanowią ważny element wsparcia zdrowia psychicznego i fizycznego w dzisiejszym dynamicznym świecie, oferując naturalne rozwiązania dla potrzebujących.

LISTA WYBRANYCH ADAPTOGENÓW

• Żeń – szeń koreański 

Żeń-szeń koreański, znany również jako Panax ginseng, jest jednym z najbardziej cenionych adaptogenów w tradycyjnej medycynie azjatyckiej. Roślina ta rośnie głównie w Korei, Chinach i Japonii, a jej korzeń jest powszechnie wykorzystywany ze względu na swoje liczne właściwości zdrowotne.

Właściwości rośliny:

• Wsparcie układu odpornościowego: Z uwagi na swoje właściwości antyoksydacyjne, żeń-szeń koreański wspomaga nasz system immunologiczny, pomagając mu zachować prawidłową odporność.
• Utrzymanie wytrzymałości fizycznej i psychicznej: Regularne spożywanie żeń-szenia może przyczynić się do zachowania odpowiedniej wydolności fizycznej oraz koncentracji i funkcji poznawczych.
• Redukcja objawów stresu: Składniki aktywne w żeń-szeniu mogą pomóc w łagodzeniu negatywnych objawów stresu, takich jak zmęczenie, niepokój i depresja.
• Wsparcie funkcji poznawczych: Składniki aktywne, takie jak ginsenozydy, mogą wpływać pozytywnie na funkcje poznawcze, w tym na pamięć i koncentrację.

Żeń-szeń koreański to cenny adaptogen, który może przyczynić się do poprawy zdrowia fizycznego i psychicznego poprzez wsparcie układu odpornościowego, zwiększenie wytrzymałości oraz redukcję objawów stresu.

• Różeniec górski

Różeniec górski, znany również jako Rhodiola rosea, to adaptogen stosowany od wieków w medycynie ludowej, głównie w rejonach górskich, takich jak Syberia, Chiny czy Ameryka Północna. Roślina ta zyskuje coraz większe zainteresowanie ze względu na swoje potencjalne korzyści dla zdrowia.

Właściwości rośliny:

• Utrzymanie wytrzymałości fizycznej: Różeniec górski może pomóc w zachowaniu wytrzymałości fizycznej oraz zwiększeniu zdolności organizmu do radzenia sobie ze stresem.
• Wsparcie utrzymania funkcji poznawczych: Składniki aktywne w różeńcu górskim mogą wpływać korzystnie na funkcje poznawcze, takie jak koncentracja, pamięć i uwaga, co może przyczynić się do poprawy zdolności intelektualnych.
• Łagodzenie objawów stresu: Różeniec górski może pomóc złagodzić objawy stresu, takie jak zmęczenie, niepokój czy łagodna depresja, poprzez regulację poziomu neuroprzekaźników i hormonów stresu.
• Wsparcie układu odpornościowego: Niektóre badania sugerują, że różeniec górski może mieć korzystny wpływ na układ odpornościowy organizmu, pomagając mu radzić sobie z infekcjami.

Różeniec górski to cenny adaptogen, którego właściwości mogą przyczynić się do poprawy zdrowia fizycznego i psychicznego.

• Eleuterokok kolczasty

Eleuterokok kolczasty, znany również jako Eleutherococcus senticosus lub żeń-szeń syberyjski, to roślina adaptogenna wykorzystywana od wieków w medycynie tradycyjnej, głównie w krajach azjatyckich, takich jak Rosja, Chiny i Korea. Jest ceniony za swoje właściwości zdrowotne i adaptogenne.

Właściwości rośliny:

• Wspomaganie energii życiowej: Eleuterokok kolczasty może pomóc w utrzymaniu poziomu energii życiowej organizmu, poprawiając wytrzymałość i witalność.
• Wsparcie układu odpornościowego: Składniki aktywne w eleuterokoku kolczastym mogą wspomagać układ odpornościowy organizmu, pomagając mu radzić sobie z infekcjami.
• Łagodzenie zmęczenia i stresu: Eleuterokok kolczasty może pomóc w łagodzeniu objawów zmęczenia i stresu, poprawiając ogólny stan psychiczny i fizyczny.
• Wsparcie wydolności fizycznej: Badania sugerują, że eleuterokok kolczasty może pomóc utrzymać prawidłową wytrzymałość fizyczną poprzez wsparcie przemian metabolicznych i funkcji układu nerwowego.

• Grzyb Reishi

Grzyb Reishi, znany również jako Ganoderma lucidum cz Lakownica żółtawa, to grzyb o bogatej historii stosowania w tradycyjnej medycynie azjatyckiej, szczególnie w Chinach i Japonii. Jest uznawany za jednego z najważniejszych adaptogenów – ‘’króla grzybów’’,  ze względu na swoje liczne właściwości zdrowotne. Skład chemiczny grzyba Reishi obejmuje m.in. aminokwasy,  triterpeny, beta – glukan, kwasy organiczne, wielonienasycone kwasy tłuszczowe – ważne dla zdrowia serca i mózgu, saponiny, flawonoidy, alkaloidy, liczne makro- i mikroelementy. 

Właściwości adaptogenne grzyba Reishi pomagają organizmowi radzić sobie ze stresem fizycznym i psychicznym, przywracając równowagę organizmu i witalność.

Korzyści dla zdrowia związane z grzybem Reishi to m.in. :

• Wsparcie odporności: polisacharydy obecne w grzybie Reishi mogą wspomagać układ odpornościowy, pomagając organizmowi utrzymać prawidłową odporność w kontakcie czynnikami zewnętrznymi. 
• Wsparcie zdrowia serca: triterpenoidy zawarte w grzybie Reishi mogą wspomagać zdrowie serca poprzez obniżenie poziomu cholesterolu, utrzymanie prawidłowego ciśnienia krwi i krążenia.
• Przeciwdziałanie procesom starzenia się: Antyoksydanty zawarte w grzybie Reishi, mogą pomóc w zwalczaniu szkodliwych wolnych rodników i opóźniać procesy starzenia organizmu.

• Ashwaganda 

Ashwagandha, znana również jako Withania somnifera lub żeń-szeń indyjski, jest jednym z najważniejszych ziół w tradycyjnej medycynie ajurwedyjskiej. Roślina ta jest ceniona za swoje wszechstronne właściwości zdrowotne i adaptogenne. Ashwagandha rośnie głównie w Indiach, na Bliskim Wschodzie i w części Afryki.

Skład chemiczny ashwagandhy obejmuje liczne związki bioaktywne, które odpowiadają za jej korzystne działanie zdrowotne, w tym witanolidy, alkaloidy, fitosterole, saponiny, flawonoidy, witaminy i minerały.

Ashwagandha posiada liczne właściwości adaptogenne i zdrowotne:

• Wspomaganie układu odpornościowego: Dzięki swoim immunomodulującym właściwościom, ashwagandha wspiera organizm w walce z czynnikami zewnętrznymi.
• Łagodzenie stresu i lęku: Ashwagandha jest znana ze swoich właściwości adaptogennych, które pomagają organizmowi radzić sobie ze stresem psychicznym i fizycznym. Regularne stosowanie ashwagandhy może zmniejszać poziom kortyzolu, hormonu stresu, co przekłada się na obniżenie objawów stresu, lęku czy umiarkowanej depresji.
• Wsparcie jakości snu: Dzięki właściwościom uspokajającym, ashwagandha może poprawiać jakość snu i wspomagać jego odpowiednią jakość.
• Wspieranie funkcji poznawczych: Ashwagandha może poprawiać funkcje poznawcze, takie jak pamięć, koncentracja i zdolności uczenia się, co jest szczególnie korzystne dla osób starszych oraz tych narażonych na stres.
• Utrzymanie wydolności fizycznej: Ashwagandha może wpływać na wytrzymałość fizyczną i siłę mięśni, co jest szczególnie ważne dla sportowców i osób prowadzących aktywny tryb życia.
• Wspomaganie zdrowia sercowo-naczyniowego: Związki bioaktywne w ashwagandzie mogą pomagać w regulacji poziomu cholesterolu, ciśnienia krwi oraz wspierać zdrowie serca.

Pozostałe adaptogeny

Oprócz omówionych wcześniej adaptogenów, istnieje wiele innych, które również wykazują korzystne działanie zdrowotne, w tym:

1. Bacopa monnieri (Brahmi) 
2. Gotu kola (Centella asiatica
3. Schisandra chinensis (Cytryniec chiński) 
4. Maca (Lepidium meyenii) 
5. Licorice root (Glycyrrhiza glabra) 
6. Astragalus membranaceus (Traganek błoniasty) 
7. Cordyceps sinensis (Maczużnik chiński) 
8. Szczodrak krokoszowaty (Leuzea carthamoides) 

Każdy z tych adaptogenów posiada unikalne właściwości i może być stosowany w zależności od potrzeb zdrowotnych i indywidualnych preferencji. Adaptogeny mogą być używane w formie suplementów diety, herbat, ekstraktów wodnych, kapsułek czy też jako składniki różnych złożonych preparatów ziołowych.

Warto również nadmienić, że na terenie Unii Europejskiej lista roślin adaptogennych jest stosunkowo niewielka, natomiast w krajach azjatyckich roślin o potencjale adaptogennym jest znacznie więcej. Poszukiwanie i poznawanie ich właściwości może przynieść wiele korzyści dla naszego zdrowia. W obliczu dynamicznie zmieniającego się świata, pełnego wyzwań i stresu, to my musimy zadbać o swoją odpowiednią adaptację. Adaptogeny oferują naturalne wsparcie, które może pomóc nam zachować równowagę i zdrowie w obliczu codziennych wyzwań.