W dzisiejszym świecie, gdzie życie toczy się pod nieustanną presją czasu, coraz więcej osób poszukuje naturalnego wsparcia dla utrzymania energii i zdrowia. Adaptogeny, czyli substancje pochodzenia naturalnego, to rośliny o wyjątkowych właściwościach wspomagających nasz organizm w trudnych i zmiennych sytuacjach. Zyskują one coraz większą popularność, ponieważ ich właściwości idealnie odpowiadają na potrzeby współczesnych ludzi. Ale czym dokładnie są adaptogeny i jakie rośliny należą do tej wyjątkowej grupy? W tym artykule przyjrzymy się im bliżej i przedstawimy najbardziej popularne gatunki.
HISTORIA ADAPTOGENÓW
Historia adaptogenów obejmuje różne epoki i kontynenty, a ich wpływ na ludzkość można śledzić już od czasów II wojny światowej. To wtedy Wehrmacht prowadził badania nad substancjami roślinnymi, mającymi na celu zwiększenie odporności i wytrzymałości żołnierzy.
W 1947 roku rosyjski naukowiec, dr Nikołaj Lazarew, wprowadził pojęcie „adaptogeny”. Kilka lat później, w 1950 roku, termin ten został oficjalnie przyjęty w bloku wschodnim, co doprowadziło do powstania nowej dziedziny badań nad tymi niezwykłymi substancjami. Badania prowadzone przez naukowców Brekhmana i Dardymova w latach 50-tych pozwoliły na stworzenie klasycznej definicji adaptogenów.
Adaptogeny były znane i cenione już tysiące lat temu w Chinach, Indiach i Iranie, gdzie traktowano je jako wyjątkowe eliksiry przeznaczone wyłącznie dla elity i wyższych sfer. Historyczne postacie, takie jak Czyngis-chan, legendarny założyciel i władca Imperium Mongolskiego, stosowały te “boskie mikstury” w celu wspierania zdrowia i siły swoich bliskich, szanowanych oficerów, a nawet, co ciekawe, wojskowych koni.
Po II wojnie światowej Rosyjska Akademia Nauk została zobowiązana do opracowania produktów zwiększających wydajność elitarnego personelu, w tym wojskowych, polityków, sportowców, a nawet kosmonautów. W tamtym okresie popularność zyskały adaptogeny takie jak eleuterokok kolczasty, szczodrak krokoszowaty, różeniec górski oraz grzyby Reishi i Mumio.
Pierwsze publikacje na temat adaptogenów na Zachodzie pojawiły się w 1969 roku. W latach 70-tych zaczęto je stosować w sporcie, co przyczyniło się do osiągania imponujących wyników przez sportowców podczas zawodów olimpijskich.
W latach 1989-2005 U.S. Department of Agriculture oraz amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA) zaczęły oficjalnie uznawać termin „adaptogen” na opakowaniach różnych preparatów, co podkreśliło ich znaczenie i praktyczną użyteczność.
Symbolicznym momentem w historii adaptogenów był rok 1996, kiedy Valeri Polyakov, rekordzista pod względem czasu spędzonego poza orbitą ziemską, podzielił się swoimi doświadczeniami z adaptogenami podczas sympozjum w szwedzkim Göteborgu. Jego relacja potwierdziła istotną rolę adaptogenów w diecie kosmonautów, pomagając im redukować zmęczenie i adaptować się do warunków kosmicznych.
Od lat 80-tych do 2005 roku adaptogeny zyskały na znaczeniu na Zachodzie, a intensywne badania nad ich właściwościami trwają do dziś. Publikacje w międzynarodowej bazie danych PubMed wskazują na rosnące zainteresowanie naukowców tymi roślinami i ich potencjalnym zastosowaniem w medycynie.
DEFINICJA I KRYTERIA ADAPTOGENÓW
Adaptogeny to specjalna kategoria roślin i substancji naturalnych, które odgrywają istotną rolę w zdolności organizmu do adaptacji do zmieniających się warunków otoczenia oraz stresorów życiowych. Ich podstawową cechą jest zdolność do wspierania homeostazy, czyli zachowania równowagi w organizmie poprzez wsparcie naturalnej odporności, zwiększenie sił witalnych oraz minimalizowanie negatywnych skutków stresu.
Kluczowe kryteria definiujące adaptogeny obejmują:
- Naturalne pochodzenie: Adaptogeny wywodzą się z substancji naturalnych, często z roślin bądź grzybów, co zapewnia ich bezpieczeństwo i naturalność.
- Brak toksyczności: Powinny być bezpieczne dla organizmu, nie powodując negatywnych skutków ubocznych ani uzależnień.
- Działanie niespecyficzne: Ich wpływ obejmuje cały organizm, oddziałując holistycznie na różne układy i procesy fizjologiczne.
- Normalizujący wpływ: Adaptogeny regulują funkcjonowanie organizmu, przywracając go do naturalnej równowagi bez nadmiernego pobudzania lub blokowania normalnych funkcji.
Aktywność adaptogenów opiera się na zasadach:
- Działanie niespecyficzne: Adaptogeny wspierają zdolność organizmu do radzenia sobie z czynnikami stresogennymi, wspomagając adaptację i utrzymanie prawidłowych procesów fizjologicznych.
- Utrzymywanie homeostazy: Ich głównym celem jest utrzymanie równowagi w organizmie, co przekłada się na utrzymanie prawidłowej odporności oraz zmniejszenie skutków negatywnego wpływu stresu.
Adaptogeny stanowią ważny element wsparcia zdrowia psychicznego i fizycznego w dzisiejszym dynamicznym świecie, oferując naturalne rozwiązania dla potrzebujących.
LISTA WYBRANYCH ADAPTOGENÓW
- Żeń – szeń koreański
Żeń-szeń koreański, znany również jako Panax ginseng, jest jednym z najbardziej cenionych adaptogenów w tradycyjnej medycynie azjatyckiej. Roślina ta rośnie głównie w Korei, Chinach i Japonii, a jej korzeń jest powszechnie wykorzystywany ze względu na swoje liczne właściwości zdrowotne.
Właściwości rośliny:
- Wsparcie układu odpornościowego: Z uwagi na swoje właściwości antyoksydacyjne, żeń-szeń koreański wspomaga nasz system immunologiczny, pomagając mu zachować prawidłową odporność.
- Utrzymanie wytrzymałości fizycznej i psychicznej: Regularne spożywanie żeń-szenia może przyczynić się do zachowania odpowiedniej wydolności fizycznej oraz koncentracji i funkcji poznawczych.
- Redukcja objawów stresu: Składniki aktywne w żeń-szeniu mogą pomóc w łagodzeniu negatywnych objawów stresu, takich jak zmęczenie, niepokój i depresja.
- Wsparcie funkcji poznawczych: Składniki aktywne, takie jak ginsenozydy, mogą wpływać pozytywnie na funkcje poznawcze, w tym na pamięć i koncentrację.
Żeń-szeń koreański to cenny adaptogen, który może przyczynić się do poprawy zdrowia fizycznego i psychicznego poprzez wsparcie układu odpornościowego, zwiększenie wytrzymałości oraz redukcję objawów stresu.
- Różeniec górski
Różeniec górski, znany również jako Rhodiola rosea, to adaptogen stosowany od wieków w medycynie ludowej, głównie w rejonach górskich, takich jak Syberia, Chiny czy Ameryka Północna. Roślina ta zyskuje coraz większe zainteresowanie ze względu na swoje potencjalne korzyści dla zdrowia.
Właściwości rośliny:
- Utrzymanie wytrzymałości fizycznej: Różeniec górski może pomóc w zachowaniu wytrzymałości fizycznej oraz zwiększeniu zdolności organizmu do radzenia sobie ze stresem.
- Wsparcie utrzymania funkcji poznawczych: Składniki aktywne w różeńcu górskim mogą wpływać korzystnie na funkcje poznawcze, takie jak koncentracja, pamięć i uwaga, co może przyczynić się do poprawy zdolności intelektualnych.
- Łagodzenie objawów stresu: Różeniec górski może pomóc złagodzić objawy stresu, takie jak zmęczenie, niepokój czy łagodna depresja, poprzez regulację poziomu neuroprzekaźników i hormonów stresu.
- Wsparcie układu odpornościowego: Niektóre badania sugerują, że różeniec górski może mieć korzystny wpływ na układ odpornościowy organizmu, pomagając mu radzić sobie z infekcjami.
Różeniec górski to cenny adaptogen, którego właściwości mogą przyczynić się do poprawy zdrowia fizycznego i psychicznego.
- Eleuterokok kolczasty
Eleuterokok kolczasty, znany również jako Eleutherococcus senticosus lub żeń-szeń syberyjski, to roślina adaptogenna wykorzystywana od wieków w medycynie tradycyjnej, głównie w krajach azjatyckich, takich jak Rosja, Chiny i Korea. Jest ceniony za swoje właściwości zdrowotne i adaptogenne.
Właściwości rośliny:
- Wspomaganie energii życiowej: Eleuterokok kolczasty może pomóc w utrzymaniu poziomu energii życiowej organizmu, poprawiając wytrzymałość i witalność.
- Wsparcie układu odpornościowego: Składniki aktywne w eleuterokoku kolczastym mogą wspomagać układ odpornościowy organizmu, pomagając mu radzić sobie z infekcjami.
- Łagodzenie zmęczenia i stresu: Eleuterokok kolczasty może pomóc w łagodzeniu objawów zmęczenia i stresu, poprawiając ogólny stan psychiczny i fizyczny.
- Wsparcie wydolności fizycznej: Badania sugerują, że eleuterokok kolczasty może pomóc utrzymać prawidłową wytrzymałość fizyczną poprzez wsparcie przemian metabolicznych i funkcji układu nerwowego.
- Grzyb Reishi
Grzyb Reishi, znany również jako Ganoderma lucidum cz Lakownica żółtawa, to grzyb o bogatej historii stosowania w tradycyjnej medycynie azjatyckiej, szczególnie w Chinach i Japonii. Jest uznawany za jednego z najważniejszych adaptogenów – ‘’króla grzybów’’, ze względu na swoje liczne właściwości zdrowotne. Skład chemiczny grzyba Reishi obejmuje m.in. aminokwasy, triterpeny, beta – glukan, kwasy organiczne, wielonienasycone kwasy tłuszczowe – ważne dla zdrowia serca i mózgu, saponiny, flawonoidy, alkaloidy, liczne makro- i mikroelementy.
Właściwości adaptogenne grzyba Reishi pomagają organizmowi radzić sobie ze stresem fizycznym i psychicznym, przywracając równowagę organizmu i witalność.
Korzyści dla zdrowia związane z grzybem Reishi to m.in. :
- Wsparcie odporności: polisacharydy obecne w grzybie Reishi mogą wspomagać układ odpornościowy, pomagając organizmowi utrzymać prawidłową odporność w kontakcie czynnikami zewnętrznymi.
- Wsparcie zdrowia serca: triterpenoidy zawarte w grzybie Reishi mogą wspomagać zdrowie serca poprzez obniżenie poziomu cholesterolu, utrzymanie prawidłowego ciśnienia krwi i krążenia.
- Przeciwdziałanie procesom starzenia się: Antyoksydanty zawarte w grzybie Reishi, mogą pomóc w zwalczaniu szkodliwych wolnych rodników i opóźniać procesy starzenia organizmu.
- Ashwaganda
Ashwagandha, znana również jako Withania somnifera lub żeń-szeń indyjski, jest jednym z najważniejszych ziół w tradycyjnej medycynie ajurwedyjskiej. Roślina ta jest ceniona za swoje wszechstronne właściwości zdrowotne i adaptogenne. Ashwagandha rośnie głównie w Indiach, na Bliskim Wschodzie i w części Afryki.
Skład chemiczny ashwagandhy obejmuje liczne związki bioaktywne, które odpowiadają za jej korzystne działanie zdrowotne, w tym witanolidy, alkaloidy, fitosterole, saponiny, flawonoidy, witaminy i minerały.
Ashwagandha posiada liczne właściwości adaptogenne i zdrowotne:
- Wspomaganie układu odpornościowego: Dzięki swoim immunomodulującym właściwościom, ashwagandha wspiera organizm w walce z czynnikami zewnętrznymi.
- Łagodzenie stresu i lęku: Ashwagandha jest znana ze swoich właściwości adaptogennych, które pomagają organizmowi radzić sobie ze stresem psychicznym i fizycznym. Regularne stosowanie ashwagandhy może zmniejszać poziom kortyzolu, hormonu stresu, co przekłada się na obniżenie objawów stresu, lęku czy umiarkowanej depresji.
- Wsparcie jakości snu: Dzięki właściwościom uspokajającym, ashwagandha może poprawiać jakość snu i wspomagać jego odpowiednią jakość.
- Wspieranie funkcji poznawczych: Ashwagandha może poprawiać funkcje poznawcze, takie jak pamięć, koncentracja i zdolności uczenia się, co jest szczególnie korzystne dla osób starszych oraz tych narażonych na stres.
- Utrzymanie wydolności fizycznej: Ashwagandha może wpływać na wytrzymałość fizyczną i siłę mięśni, co jest szczególnie ważne dla sportowców i osób prowadzących aktywny tryb życia.
- Wspomaganie zdrowia sercowo-naczyniowego: Związki bioaktywne w ashwagandzie mogą pomagać w regulacji poziomu cholesterolu, ciśnienia krwi oraz wspierać zdrowie serca.
Pozostałe adaptogeny
Oprócz omówionych wcześniej adaptogenów, istnieje wiele innych, które również wykazują korzystne działanie zdrowotne, w tym:
- Bacopa monnieri (Brahmi)
- Gotu kola (Centella asiatica
- Schisandra chinensis (Cytryniec chiński)
- Maca (Lepidium meyenii)
- Licorice root (Glycyrrhiza glabra)
- Astragalus membranaceus (Traganek błoniasty)
- Cordyceps sinensis (Maczużnik chiński)
- Szczodrak krokoszowaty (Leuzea carthamoides)
Każdy z tych adaptogenów posiada unikalne właściwości i może być stosowany w zależności od potrzeb zdrowotnych i indywidualnych preferencji. Adaptogeny mogą być używane w formie suplementów diety, herbat, ekstraktów wodnych, kapsułek czy też jako składniki różnych złożonych preparatów ziołowych.
Warto również nadmienić, że na terenie Unii Europejskiej lista roślin adaptogennych jest stosunkowo niewielka, natomiast w krajach azjatyckich roślin o potencjale adaptogennym jest znacznie więcej. Poszukiwanie i poznawanie ich właściwości może przynieść wiele korzyści dla naszego zdrowia. W obliczu dynamicznie zmieniającego się świata, pełnego wyzwań i stresu, to my musimy zadbać o swoją odpowiednią adaptację. Adaptogeny oferują naturalne wsparcie, które może pomóc nam zachować równowagę i zdrowie w obliczu codziennych wyzwań.