Ryszard Dolata to znany i ceniony nauczyciel w Zespole Szkół Technicznych w Ostrowie Wielkopolskim, który za znaczący dorobek zawodowy otrzymał tytuł profesora oświaty. Wielokrotnie wyróżniany za popularyzację nowatorstwa pedagogicznego. W tym roku został laureatem Nagrody Prezydenta Miasta Ostrowa Wielkopolskiego za wielki wkład w budowanie marki, jaką jest Ostrów Wielkopolski. Od chwili powstania Ostrowskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku jeden z jego liderów prowadzący Koło turystyki pieszej i rowerowej Turystocykliści. Z Ryszardem Dolatą o jego osiągnięciach, pasjach i zamierzeniach na przyszłość rozmawia Kazimierz Nawrocki.
Kazimierz Nawrocki: Jako pedagog znalazł się Pan 14 lat temu w grupie seniorów, którzy powołali do życia Uniwersytet Trzeciego Wieku w Ostrowie Wielkopolskim. Jaką rolę UTW na edukacyjnej mapie miasta widzi Pan dziś? Także w obliczu trudnej sytuacji epidemicznej?
Ryszard Dolata: Powołując w 2007 roku Ostrowski Uniwersytet Trzeciego Wieku pod przewodnictwem mgr Józefa Kozana za podstawowy cel tej placówki edukacyjnej uznaliśmy kształcenie ustawiczne seniorów. Od tego czasu OUTW dynamicznie się rozwija zrzeszając ponad 400 słuchaczy, którzy poszerzają swoją wiedzę z zakresu różnych dziedzin nauki i aktywnie spędzają wolny czas. Członkowie Uniwersytetu wykazują się dużym zapałem połączonym z motywacją do nauki oraz potrzebami różnorodnej życiowej aktywności, zwłaszcza w poznawaniu współczesnej techniki cyfrowej, języków obcych, historii czy też nauki tańca oraz pływania. Programy kół zainteresowań proponują słuchaczom aktywność ruchową oraz turystykę poznawczą, kulturową, teatralną i zdrowotną. Niestety w marcu 2020 roku epidemia Covid-19 uniemożliwiła programowe działania ostrowskiego uniwersytetu i wszystkie zajęcia zostały zawieszone. Sytuacja epidemiczna umożliwia tylko aktywność ruchową słuchaczy na łonie natury np. w lesie, parku itp. W związku z tym prowadząc grupę słuchaczy zainteresowanych turystykę pieszą i rowerową proponuję spacery techniką nordic walking. W tym celu w przygotowanej wspólnie z młodzieżą Zespołu Szkół Technicznych w Ostrowie Wielkopolskim publikacji pt. Prozdrowotna aktywność słuchaczy OUTW opracowałem atrakcyjne trasy spacerowe m.in. Ostrowska Wenecja, czy U źródeł Baryczy, które będziemy realizować pod hasłem: Aktywność fizyczna i turystyka pomaga lepiej żyć. Jest to także propozycja, którą studenci-seniorzy mogą realizować indywidualnie spacerując bezpiecznie, niezależnie od programowych planów. Proponowane trasy obejmują turystykę przyrodniczą oraz krajoznawczą. Informujemy jak przygotować się do spaceru oraz w jakie kijki należy się zaopatrzyć do uprawiania nordic walking. Wiem również, że wielu słuchaczy zostało „zarażonych” aktywnością fizyczną i uprawia zajęcia sportowe w warunkach domowych Aktywność ruchowa oraz aktywność w zakresie turystyki powoduje swoistą transformację w sposobie postrzegania siebie, co powoduje doskonalenie jakości życia osób starszych i zmienia sposób własnej autopercepcji , czyli sposobu odbioru samych siebie. Należy podkreślić, że regularna aktywność fizyczna, jak również turystyczna jest swoistą receptą na zdrowe i normalne życie, zwłaszcza w okresie pandemii. Słuchacze OUTW mają świadomość, że ruch podnosi ogólną odporność organizmu, relaksuje, rozwija pamięć, koncentrację i uwagę, a także umożliwia nawiązywania nowych znajomości.
K.N: Będąc emerytem, a jednocześnie czynnym nauczycielem Zespołu Szkół Technicznych w Ostrowie Wlkp., podejmuje Pan wiele działań na rzecz współpracy międzypokoleniowej. Która z inicjatyw jest Panu szczególnie droga i z jakiego powodu?
R.D: Pracuję w szkolnictwie zawodowym ponad 52 lata, od początku w Zespole Szkół Technicznych w Ostrowie Wielkopolskim. W moim przypadku nauczycielstwo to powołanie i świadomy wybór. Współczesna dydaktyka jest rozumiana jako nauka zarówno o nauczaniu, uczeniu się, jak i o wychowaniu. Misją naszego stowarzyszenia – OUTW jest edukacja, aktywizacja, kreatywność i integracja osób starszych, a także integracja międzypokoleniowa. W związku z tym łącząc pracę nauczycielską w ZST z aktywnością edukacyjną z osobami starszymi w OUTW postanowiłem wprowadzić w te środowiska edukacyjne przedmiotową współpracę. Współpraca ta zaowocowała publikacjami w zakresie bezpieczeństwa i aktywności fizycznej i turystycznej osób starszych oraz akcją badania świadomości młodzieży i seniorów dotyczącej m.in. zanieczyszczenia powietrza w naszym regionie. Współpraca również dotyczyła aktywności fizycznej i turystycznej słuchaczy OUTW. Wraz z młodzieżą opracowaliśmy kilka poradników dla osób starszych zawierające najpiękniejsze, na obszarze powiatu ostrowskiego, a jednocześnie dostosowane do osób starszych turystyczne szlaki rowerowe i trasy nordic walking. Są to: Trasy rowerowe dla seniorów i nie tylko…, Nasze pasje, Kreatywni i aktywnie oraz Prozdrowotna aktywność słuchaczy OUTW. Należy podkreślić podstawowy cel tej współpracy, który. moim zdaniem, stanowi proces uświadomienia młodemu pokoleniu, że należy korzystać z wiedzy i doświadczenia, jakimi dysponują osoby w „trzecim wieku”, a nie uczyć się życia tylko na własnych błędach. Efekty tej współpracy mogą przyczynić się do świadomości młodego pokolenia, że należy spędzać więcej czasu z osobami stanowiącymi ogromną „kopalnię wiedzy” jakimi są dziadkowie oraz ich wzajemnej integracji. Uważam, że bardzo ważnym elementem tej współpracy jest zagadnienie bezpieczeństwa osób starszych w przestrzeni publicznej i w cyberprzestrzeni. Przy współudziale policji, straży pożarnej, lekarzy i informatyków oraz młodzieży zorganizowaliśmy kilka spotkań z wymienionymi służbami i ekspertami przyczyniając się wzrostu bezpiecznych zachowań seniorów. Podsumowując, uważam, że systematyczna współpraca międzypokoleniowa przyczynia się do zwiększenia wiedzy w zakresie bezpieczeństwa osób starszych, a to jest dla mnie szczególnie ważne i satysfakcjonujące. Z drugiej strony działania młodzieży na rzecz seniorów mają aspekt wychowawczy.
K.N: W uznaniu dorobku zawodowego otrzymał Pan w 2013 r. tytuł profesora oświaty przyznawany przez MEN. Czy to wyróżnienie miało wpływ na Pana dalsze życie zawodowe i społeczne?
R.D: Ukoronowaniem mojej pracy pedagogicznej stało się przyznanie w 2013 roku szczególnego wyróżnienia – tytułu profesora oświaty. To wyróżnienie zobowiązuje mnie do jeszcze większej efektywności w procesie dydaktyczno-wychowawczym. W pracy uczniów staram się harmonijnie łączyć poznawanie z przeżywaniem wartości i działaniem zmieniającym rzeczywistość, a jednocześnie profesjonalnie łączyć kształcenie z wychowaniem. Zarówno Zespół Szkół Technicznych jak i Ostrowski Uniwersytet Trzeciego Wieku są placówkami o charakterze edukacyjnym, ale także miejscami niezwykłymi, pozwalającymi realizować ambitne plany w zakresie podnoszenia poziomu posiadanej wiedzy, a także pozwalające realizować marzenia. W Zespole Szkół Technicznych oprócz zajęć dydaktycznych realizuję program wspierania rozwoju nie tylko uzdolnionej młodzieży. Program przewiduje dostrzegać potencjał rozwojowy uczniów i rozwijać ich motywację poznawczą oraz potrzebę osiągnięć.
K.N: Wspomniane wyróżnienie otrzymał Pan m.in. za dokonania na polu kształcenia zawodowego. Jakie szanse i zagrożenia dostrzega Pan dziś w kształceniu zawodowym młodzieży? Czy miałby Pan jakąś radę dla nowego Ministra Edukacji?
R.D: Postęp cywilizacyjny wymaga coraz lepszego przygotowania ogólnego i zawodowego absolwentów szkół. Jakość kształcenia jest uzależniona od wielu czynników m.in. od możliwości intelektualnych ucznia i efektywności pracy nauczyciela. W kształceniu nie tylko zawodowym poszukuje się skutecznego systemu edukacyjnego, który by nawiązał do postępu naukowo-technicznego, globalizacji gospodarki, integracji europejskiej, wynikających ze zmian technologicznych oraz wzrostu oczekiwań pracodawców w zakresie umiejętności absolwentów szkół. O szkole zawodowej wypowiadają się przedsiębiorcy, którzy oceniają ją według tego, jakich pracowników by potrzebowali. W 2011 roku PKPP LEWIATAN ogłosiła „Manifest Edukacyjny”, w którym podstawowym postulatem jest zwiększenie znaczenia kształcenia praktycznego w szkolnictwie zawodowym oraz finansowanie zaangażowania przedstawicieli biznesu w jego realizację w szkołach. Ponadto Konfederacja postuluje o stworzenie systemu prawnego oraz rozwiązań finansowych, który zmotywuje pracowników do uczenia się przez całe życie, a pracodawców do stałego inwestowania w swój rozwój. Nasuwa mi się przeświadczenie, że słuchacze ostrowskiego Uniwersytetu realizują ten postulat uczenia się przez całe życie. W strukturze procesu dydaktyczno-wychowawczego zawsze występują: uczeń i nauczyciel. Pozostałe elementy, to: treści, środki dydaktyczne, zasady, metody i organizacja procesu. Uważam, że należy większą uwagę poświęcić jakości kształcenia nauczycieli, ich aktualizacji wiedzy zawodowej oraz umiejętności dydaktycznych. W związku z tym należy zwiększyć środki finansowe na szkolenie i wynagrodzenie nauczycieli oraz na wyposażenie laboratoriów i pracowni szkolnych. Mankamentem edukacji zawodowej jest podstawa programowa, która nie sprzyja umiejętności krytycznego myślenia. Szkodliwy jest też podział na przedmioty. Wiedza powinna być przekazywana interdyscyplinarnie. Taką formę reprezentuje innowacyjne modułowe kształcenie zawodowe, którego jestem zwolennikiem jako ekspert Ministerstwa Edukacji Narodowej. W procesie dydaktyczno-wychowawczym jako całości, podstawową rolę pełnią treści kształcenia, które warunkują pozostałe elementy struktury edukacji. Przedmiotowy system nie zapewnia korelacji przedmiotowej i między przedmiotowej oraz niezależnego nauczania teorii i praktyki, gdy tymczasem innowacyjny system modułowy polega na integracji celów oraz treści kształcenia z różnych dziedzin i dyscyplin wiedzy w wyodrębnione jednostki łączące teorię z praktyką. To są postulaty fundamentalne, które powinny przyczyniać się do efektywniejszego kształcenia absolwentów szkolnictwa zawodowego.
K.N: Jak aktywność seniorów w Kole turystyki pieszej i rowerowej Turystocykliści wpływa na ich sprawność umysłową i fizyczną?
R.D: Jak już wcześniej powiedziałem aktywność słuchaczy OUTW w zakresie turystyki pieszej i rowerowej powoduje swoistą transformację w sposobie postrzegania siebie, co powoduje doskonalenie jakości życia osób starszych i zmienia sposób własnego odbioru samych siebie. Jest to oczywistość, że aktywność fizyczna, jak również turystyczna jest swoistą receptą na zdrowe i normalne życie. Ostrowski Uniwersytet Trzeciego Wieku jest placówką edukacyjną, która stawia sobie cel: nadążyć za zmieniającą się rzeczywistością, co uwidacznia się przez tworzone plany pracy. W planach pracy Koła Turystocykliści oprócz aktywności fizycznej i turystycznej, zakłada się także aktywność intelektualną słuchaczy, którą muszą wykazać się w realizacji programów zadań publicznych, gdzie przewiduje się umiejętności intelektualne, takie jak posługiwanie się komputerem (cyberbezpieczeństwo), znajomość przepisów drogowych (bezpieczeństwo w przestrzeni publicznej i używanie odblasków przy złej pogodzie lub w nocy), znajomość prawa w zakresie czystości powietrza, bezpieczeństwo podczas zakupów czy dokonywania przelewów pieniężnych przez Internet. Wyróżniającym elementem działalności Koła jest realizacja programu turystyki kulturowej, która m.in. zakłada zwiedzanie miejsc o szczególnych walorach kulturowych, artystycznych i historycznych w postaci zabytków, a także ciekawych obiektów przemysłowych i technicznych m.in. zwiedzanie ostrowskich zakładów pracy. Kolejnym elementem aktywności intelektualnej jest realizacja turystyki teatralnej przez wielokrotne wyjazdy do Opery Wrocławskiej oraz teatru kaliskiego. Przepiękne arie operowe uczestnicy przeżywają w wielu płaszczyznach, przede wszystkim emocjonalnie, duchowo i intelektualnie. Sprawność umysłowa słuchaczy jest zawsze poddana egzaminowi podczas testów sprawdzających wiedzę po zakończeniu poszczególnych zadaniach publicznych.
K.N: Koło Turystocykliści od kilku lat korzysta z dofinansowania starosty ostrowskiego i prezydenta Ostrowa Wielkopolskiego w ramach zleconych zadań publicznych. Dzięki temu Turystocykliści realizują swoje pasje. Jakie są plusy i minusy tego rodzaju wsparcia?
R.D: OUTW realizuje swoje cele poprzez współdziałanie z organami samorządowymi i instytucjami, zajmującymi się problematyką osób w trzecim wieku. Nasz Uniwersytet również podjął współpracę z zagranicznymi organizacjami pozarządowymi w celu wymiany doświadczeń w działalności na rzecz osób starszych. Zadania publiczne zlecone przez starostę powiatu ostrowskiego, jak również przez prezydenta Ostrowa Wielkopolskiego stanowią bardzo ważny element dofinansowania naszych programowych działań. W celu realizacji idei kształcenia ustawicznego wśród seniorów w zakresie twórczego i aktywnego trybu życia często należy wykorzystać wiedzę ekspertów i fachowców z różnych dziedzin, których wynagrodzenie pokrywamy m.in. z dotacji zadania publicznego. Na ogół wymienione organy samorządowe w ramach współpracy z organizacjami pozarządowymi chętnie dofinansowują działania naszego Uniwersytetu, lecz są to dotacje, które tylko częściowo pokrywają koszty programowych działań placówki. Brakujące środki finansowe muszą uzupełnić członkowie Stowarzyszenia, które zapewniają funkcjonowanie Ostrowskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku.
K.N: Członkowie koła turystyki pieszej i rowerowej ostrowskiego UTW – Turystocykliści są bardzo aktywni. Realizowali program pn. Wpływ bezpieczeństwa seniorów OUTW na ich jakość życia. Na czym polegało to zadanie?
R.D: W każdym zadaniu publicznym niezależnie od nazwy i programu przewidujemy zagadnienia obejmujące problematykę bezpieczeństwa osób starszych. Powtarzanie i utrwalanie typowych zagrożeń w przestrzeni publicznej, w Internecie, przy zakupach, przy obsłudze bankomatu bądź w przypadku oszustw np. na wnuczka, powoduje że wiedza jak właściwie postępować, zostaje zapamiętana przez seniorów. W przedmiotowym zadaniu publicznym, oprócz wyżej wymienionych zagadnień, naczelną sprawą było bezpieczeństwo zdrowotne osób starszych. W tym celu zaprosiliśmy panią mgr Alicję Tarchalską, która przekazała najważniejsze wiadomości w zakresie zażywania leków. Była to niezwykle pouczająca oraz odkrywcza prelekcja, wynikająca z procedury stosowania różnych leków przez seniorów. Jeden z modułów zrealizował dr Piotr Łagosz, który w prezentacji multimedialnej przedstawił następujące zagadnienia: Zapobieganie dysfunkcjom ruchowych seniorów, Zdrowie psychiczne seniorów, Kardiologia. Zawał serca-czas to życie. Geratria. Porady diabetologiczne (dla osób chorych na cukrzycę), Szczepienia ochronne dla seniorów, np. przeciwko grypie. Na zakończenie programu zadania publicznego przedstawiono zagrożenia podczas groźnych burz, wichur oraz powodzi. Ostatnim elementem była ewaluacja osiągnięć słuchaczy, którą zrealizowano na podstawie testu sprawdzającego pozyskaną wiedzę.
K.N: Prócz zdrowia, czego jeszcze życzyć Panu i ostrowskiemu UTW na kolejne lata?
R.D. Ostrowski Uniwersytet Trzeciego Wieku ma ambitne i jednocześnie innowacyjne plany. Istotną barierą w realizacji naszych przedsięwzięć w roku akademickim 2020/2021 jest pandemia Covid–19. Jej ustąpienie pozwoli nam wszystkie zaplanowane zamierzenia w pełni zrealizować zgodnie z misją naszego Stowarzyszenia. Inspiracji i motywacji do działania nam nie brakuje. Zarząd OUTW na czele z prezesem zarządu Józefem Kozanem spogląda na przyszłość optymistycznie, lecz póki co musimy zachowywać się rozsądnie, bowiem niewidzialny wróg jest bardzo groźny. Z niecierpliwością oczekujemy normalności, aby ponownie bezpiecznie się spotkać, porozmawiać oraz zaplanować i zrealizować. Na zakończenie pragnę podziękować Zarządowi i słuchaczom OUTW, a w szczególności członkom Koła Turystocykliści za zaangażowanie w realizację opracowanych programów i wyznaczonych celów. Dziękuję koledze Eugeniuszowi Śniegockiemu za wniesiony wkład w przygotowanie i organizowanie naszych wspólnych przedsięwzięć w Ostrowskim Uniwersytecie Trzeciego Wieku.
