19 lutego 2025 roku miało miejsce posiedzenie Komisji Polityki Społecznej i Rodziny oraz Komisji Senioralnej, na której minister ds. polityki senioralnej Marzena Okła- Drewnowicz przedstawiła najważniejsze wnioski z raportu pod tytułem „Informacja o sytuacji osób starszych w Polsce za 2023 rok”. Pod koniec 2023 roku w Polsce mieszkało blisko 9,9 mln osób w wieku 60+ (26,3% populacji). To oznacza, że co czwarty Polak to senior. Celem dokumentu jest przegląd sytuacji osób starszych w Polsce pod kątem demografii, finansów, rynku zawodowego, usług zdrowotnych i opiekuńczych.
Walka o każdą złotówkę
Szybki wzrost liczby seniorów przekłada się na zmiany w codziennym życiu – wiele osób starszych prowadzi jednoosobowe gospodarstwa domowe (często po śmierci współmałżonka) i staje przed wyzwaniami finansowymi. Przeciętny miesięczny dochód na osobę w gospodarstwach domowych seniorów wyniósł w 2023 roku około 3000 zł netto, co stanowi znaczny wzrost w porównaniu z poprzednimi latami (m.in. dzięki waloryzacji świadczeń oraz dodatkom w postaci 13. i 14. emerytury). Niestety, wysoka inflacja w ostatnim czasie znacznie obniżyła realną siłę nabywczą tych dochodów. Ceny rosły szybciej niż świadczenia, przez co wielu seniorów odczuło względne pogorszenie sytuacji materialnej – za tę samą emeryturę w 2023 roku można było pozwolić sobie na mniej niż rok wcześniej. Struktura
wydatków seniorów pokazuje, jak ograniczone są ich budżety: największe kwoty pochłaniane są na podstawowe potrzeby. Przeciętne gospodarstwo seniorów przeznacza około 28% wydatków na żywność, a kolejne 24% na utrzymanie mieszkania i energię. Wydatki na zdrowie (leki, leczenie) stanowią około 8% budżetu – również wyższy odsetek niż w przypadku młodszych Polaków. Tak duże obciążenia podstawowymi kosztami oznaczają, że osobom starszym pozostaje niewiele środków na inne potrzeby czy przyjemności.
Gorzka samoocena osób starszych
Mimo wzrostu dochodów wielu seniorów ostrożnie ocenia swoją sytuację finansową. Tylko około 42% gospodarstw emeryckich określa ją jako dobrą lub raczej dobrą; 50% uważa, że jest „średnia”, a około 7% ocenia ją jako złą. Najgorzej sytuację oceniają samotni seniorzy mieszkający na wsi – aż około 13% z nich twierdzi, że ich sytuacja materialna jest zła lub raczej zła. Dane wskazują również na wzrost zagrożenia ubóstwem i wykluczeniem społecznym wśród osób starszych. W 2023 roku niemal 18% Polaków w wieku 65+ było zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, co stanowi wzrost o ponad 1 punkt
procentowy w porównaniu z rokiem poprzednim. Szczególnie trudna jest sytuacja seniorów żyjących samotnie – w Polsce liczba takich osób wynosi około 5 milionów. Szacuje się, że nawet około 40% osób 65+, mieszkających w pojedynkę, należy do grupy zagrożonych ubóstwem, co stanowi istotny wzrost w porównaniu z latami poprzednimi. Dla porównania, w gospodarstwach dwuosobowych (np. małżeństwach emerytów) odsetek ten wynosi około 11–14%. Ryzyko biedy wyraźnie więc rośnie, gdy senior zostaje sam – samotne osoby starsze częściej nie są w stanie pokryć ze swoich świadczeń wszystkich niezbędnych wydatków.
Zdrowotny alarm, czyli kolejki i niedobory specjalistów
Problemy zdrowotne pozostają jednym z największych wyzwań dla polskich seniorów. Dobra wiadomość jest taka, że wydłuża się przeciętne trwanie życia, także w dobrym zdrowiu. Statystyczny 60-latek w Polsce ma przed sobą jeszcze około 19–20 lat życia, a 60-letnia kobieta około 24 lata, co stanowi wzrost w porównaniu z sytuacją sprzed dekady. Szacuje się również, że przeciętny czas przeżyty w dobrym zdrowiu wydłużył się w ciągu ostatnich ośmiu lat o około 2,4 roku. Niemniej jednak, wraz z wiekiem zdrowie naturalnie się pogarsza, a seniorzy często zmagają się z różnymi dolegliwościami. Według badań z 2023 roku tylko 31,8% osób w wieku 60 lat i więcej oceniało swoje zdrowie jako dobre lub bardzo dobre,
podczas gdy aż 63% deklarowało przynajmniej jedną chorobę przewlekłą lub długotrwałe problemy zdrowotne. Schorzenia te wpływają na codzienne funkcjonowanie – blisko 45% seniorów doświadcza ograniczeń w wykonywaniu codziennych czynności, takich jak samodzielne poruszanie się, robienie zakupów czy dbanie o dom. To wszystko powoduje, że zapotrzebowanie na opiekę medyczną i wsparcie jest w tej grupie bardzo duże.
Niestety, dostęp do opieki zdrowotnej często nie odpowiada potrzebom. W ostatnich latach wydłużyły się kolejki do lekarzy specjalistów – podczas gdy około 2015 roku średni czas oczekiwania wynosił 3 miesiące, w 2023 roku sięgał już ponad 4 miesięcy. Dla osoby starszej, zmagającej się na przykład z bólem stawów czy problemami kardiologicznymi, tak długi czas oczekiwania na wizytę lub zabieg stanowi poważny problem. Nic dziwnego, że coraz więcej seniorów rezygnuje z leczenia z powodu długich kolejek. W 2023 roku około 8% osób starszych przyznało, że zdarzyło im się nie skorzystać z potrzebnej porady lub badania, a spośród nich ponad połowa (52,7%) wskazała właśnie zbyt długie kolejki jako przyczynę.
Innym wyzwaniem jest niedobór specjalistów w zakresie chorób wieku podeszłego. Geriatrów w Polsce wciąż brakuje – chociaż ich liczba powoli rośnie (w 2023 roku było ich 565, wobec 338 w 2015 roku), to w przeliczeniu na populację wciąż przypada tylko około 1,5 geriatry na 100 tysięcy mieszkańców. W całym kraju funkcjonuje zaledwie 71 oddziałów geriatrycznych. Dla porównania oddziałów kardiologicznych czy ortopedycznych mamy po kilkaset – pokazuje to, że opieka specjalistyczna nad osobami starszymi nie jest jeszcze wystarczająco rozwinięta.
Opieka społeczna, która zawodzi
Wraz z wiekiem często rośnie potrzeba pomocy w codziennych czynnościach i opieki długoterminowej. Wielu seniorów w Polsce może liczyć przede wszystkim na wsparcie rodziny – dzieci, wnuków czy małżonka. Nie każdy jednak ma bliskich, którzy mogą pomóc, a rodziny nieraz potrzebują wsparcia systemowego przy opiece nad niesamodzielnym seniorem. Z danych za 2023 rok wynika, że pomoc społeczna (np. zasiłki, usługi opiekuńcze) objęła około 200 tysięcy gospodarstw domowych emerytów i rencistów, z czego znaczną większość stanowiły gospodarstwa jednoosobowe. Z usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania – czyli pomocy opiekunek świadczonej w domu seniora, np. przy czynnościach
higienicznych, sprzątaniu czy zakupach – skorzystało w 2023 roku około 109 tysięcy osób starszych w całej Polsce. To duża liczba, ale w porównaniu z prawie 10 milionami seniorów pokazuje, że tylko ułamek najstarszych Polaków otrzymuje zorganizowaną pomoc domową. Potrzeby są znacznie większe – wielu seniorów czeka na takie wsparcie lub nie wie, jak się o nie starać. Podobnie jest z miejscami w domach pomocy społecznej. Publiczne domy seniora (DPS) oferują obecnie około 80–120 tysięcy miejsc w skali kraju i są niemal w 100% zapełnione. W niektórych regionach na miejsce w DPS trzeba czekać kilka lat, a w skali Polski kilkanaście tysięcy osób starszych znajduje się na listach oczekujących do placówek
całodobowej opieki. To oznacza, że opieka instytucjonalna nie nadąża za starzeniem się społeczeństwa – przybywa osób w bardzo podeszłym wieku, wymagających całodziennej opieki, a miejsc i personelu wciąż brakuje.
Raport alarmuje – smutna rzeczywistość starzenia się w Polsce
Podsumowanie rządowego raportu o sytuacji osób starszych w Polsce za 2023 rok maluje złożony obraz. Z jednej strony, seniorki i seniorzy żyją dłużej, a ich dochody nominalnie wzrosły na przestrzeni ostatnich lat. Z drugiej strony, wiele problemów pozostaje nierozwiązanych lub nasiliło się. Realny poziom życia części starszych osób pogorszył się wskutek galopujących cen – szczególnie dotyka to samotnych seniorów o najniższych świadczeniach. Opieka zdrowotna i socjalna w dużej mierze nie nadąża za potrzebami starzejącego się społeczeństwa – widać to po wydłużających się kolejkach do lekarzy,
niedoborze geriatrów i zbyt małej dostępności usług opiekuńczych. Ryzyko ubóstwa i wykluczenia w najstarszej grupie wiekowej niestety wzrosło w porównaniu z rokiem poprzednim. Wszystkie te dane pokazują, że starość w Polsce w 2023 roku wiąże się z licznymi wyzwaniami. Seniorzy stanowią coraz większą i ważniejszą część naszego społeczeństwa – warto więc, aby ich sytuacja i potrzeby były dobrze rozumiane. Wiedza płynąca z takich raportów może pomóc zarówno osobom starszym, jak i całemu
społeczeństwu w świadomym dostrzeganiu obszarów, które wymagają dalszej uwagi, tak aby jesień życia w Polsce była bezpieczna i godna dla wszystkich seniorów.
Właśnie dlatego Głos Seniora od lat nie tylko nagłaśnia te problemy, ale również aktywnie działa na rzecz ich rozwiązania. Prowadzimy programy, takie jak Gmina Przyjazna Seniorom, Ogólnopolska Karta Seniora czy kampanie edukacyjne i społeczne: Stop manipulacji – nie daj się oszukać, Pracodawca Przyjazny Seniorom czy Szpital Przyjazny Seniorom, a w każdym numerze pokazujemy przykłady dobrych praktyk, historie aktywnych seniorów i propozycje konkretnych działań. Ponadto organizujemy największe w Europie wydarzenie dla seniorów – Międzynarodowe Senioralia w Krakowie. Na tegoroczną edycję już XII zapraszamy 13 czerwca!
Więcej o tym, co można i trzeba zrobić, by poprawić jakość życia osób starszych, piszemy w artykule „Rośnie liczba biedaemerytów!” (14 strona) w najnowszym numerze Głosu Seniora (nr 76, luty-marzec 2025). Serdecznie zachęcamy do lektury!
Zachęcamy do przejrzenia pełnego raportu, którego treść można znaleźć tutaj:
https://das.mpips.gov.pl/source/2024/Informacja%20o%20sytuacji%20osob%20starszych%20
w%20Polsce%20za%202023%20r..pdf