13 lutego 2025 roku w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów został zaprezentowany raport z ogólnopolskiego badania potencjału organizacyjnego i działania rad seniorów. Dokument powstał w ramach współpracy Minister ds. Polityki Senioralnej i Narodowego Instytutu Wolności. Odpowiada on między innymi na pytania, ile powstało rad seniorów i z jakimi problemami się zmagają.
Wydarzenie poprowadził Maciej Kmita, zastępca dyrektora Departamentu Polityki Senioralnej. Na sali zebrali się przedstawiciele Rady ds. Polityki Senioralnej, rad seniorów i władz samorządowych.
W trakcie uroczystego otwarcia minister ds. polityki senioralnej Marzena Okła-Drewnowicz powiedziała, że rady seniorów to sposób na wykorzystanie potencjału osób starszych. Podobnie wyraziła się minister ds. społeczeństwa obywatelskiego Adriana Porowska. Jak zauważyła, członkowie rad seniorów to przeważnie osoby, które przez całe życie udzielały się na rzecz lokalnej społeczności i zawsze są chętne do pomocy. To również potwierdzenie słów dyrektora NIW-u Michała Brauna: nie ma mocnego społeczeństwa obywatelskiego bez aktywnych seniorów.
Diagnoza działania rad seniorów
Raport przedstawiła Agata Tkaczyk, dyrektor badań jakościowych w ARC Rynek i Opinie. Według szacunków pod koniec 2024 roku działało ponad 500 rad seniorów – trudno jednak o dokładną liczbę, ponieważ rad stale przybywa. Badanie udało się przeprowadzić na połowie z nich. Wśród członków znajduje się najwięcej kobiet pomiędzy 60 a 75 rokiem życia. I tak jak zostało podkreślone w początkowych przemowach, to grupa społeczników, która wnosi do lokalnego środowiska ogromny kapitał.
W radach seniorów zasiada najczęściej kilkanaście osób. W jaki sposób można się do nich dostać? Okazuje się, że nie ma jednej drogi. Zwłaszcza w małych miastach członkowie są rekomendowani przez innych lub zapraszani przez burmistrza czy wójta, czasem organizacje pożytku publicznego delegują swojego kandydata. Można również startować po zebraniu określonej liczby podpisów osób popierających danego seniora. Rady współpracują z opiekunem, władzami gminy, instytucjami działającymi na terenie gminy, zaprzyjaźnionymi organizacjami, uniwersytetami trzeciego wieku, lokalnymi MOPS-ami. Traktuje się je jako ośrodek łączący powyższe instytucje. Dzięki wizytom studyjnym poznają inne rady i sposób ich działania, wymieniają się doświadczeniami.
Samorządy chcą, aby rady były pomostem łączącym młodszych i starszych obywateli. To tzw. ciało o charakterze konsultacyjnym i doradczym. Tymczasem zgodnie z raportem inicjowanie aktów prawnych znajduje się na końcu wykonywanych czynności. Rady najlepiej sobie radzą z aktywizacją i działaniem na szczeblu lokalnym: organizowaniem szkoleń, senioraliów, festynów, szkoleń dla seniorów i wolnego czasu. W przypadku legislacji członkowie udzielają się znacznie rzadziej.
Istotnym punktem badania były również finanse. Rady nie mają stałego finansowania od państwa. Do tej pory uzyskiwały środki z gminy i wszelakich grantów, współpracowały z innymi organizacjami lub szukały lokalnych sponsorów. Nierzadko seniorzy starają się pozyskać budżet poprzez sprzedawanie własnych wyrobów. Niestety w wielu przypadkach członkowie pokrywają koszty działalności z własnej kieszeni.
Czy w związku z tym rady seniorów czują się skuteczne? Można to potwierdzić w kwestii praktycznych inicjatyw – imprez, szkoleń, drobnych napraw architektonicznych (nowe przystanki). Trzeba jednak się zastanowić, czy rady reprezentują interes wszystkich osób starszych. Na wszelkich spotkaniach są widoczni aktywni seniorzy, do których łatwo trafić z ofertą. Warto więc zwrócić większą uwagę na tych najstarszych i spróbować do nich dotrzeć.
Rady seniorów są zatem chętne do wspierania lokalnej polityki seniorów, ale nie wszystkie mają do tego narzędzia. Kluczowe staje się wsparcie ze strony samorządu.
Panel dyskusyjny
Po prezentacji raportu przyszedł czas na skomentowanie wyników. W panelu dyskusyjnym prowadzonym przez Macieja Kmitę zasiedli:
- dr Emilia Lewicka – doktor nauk społecznych w dyscyplinie pedagogika. Autorka rozprawy doktorskiej zatytułowanej „Osoby starsze jako współtwórcy polityki senioralnej. Pedagogiczna analiza funkcjonowania rad seniorów w Polsce”;
- Sabina Grzywok – główny specjalista ds. polityki senioralnej powiatu mikołowskiego, wiceprezes Związku Stowarzyszeń Centrum Aktywności w Mikołowie należącym do naszego programu Gmina Przyjazna Seniorom; sieciuje i współpracuje z radami seniorów na Śląsku, a także z Radą Seniorów w Ostrawie w Czechach oraz w czeskim Hlucinie.
- dr Marek Bochowicz – aktywista senioralny, wykładowca, wiceprzewodniczący Ogólnopolskiego Porozumienia o Współpracy Rad Seniorów, członek Rady ds. Polityki Senioralnej KPRM;
Dr Lewicka wyraźnie podkreśliła, że zadania wynikające z prawdziwego celu powstania rad seniorów nie powinny być realizowane na samym końcu. Ich powinnością nie jest więc organizowanie aktywności kulturalnych, chociaż na tym polu rady odnoszą duże sukcesy. Jak przypomniała, rady zostały powołane do konsultowania, doradzania i inicjowania. Aktywizowanie zaktywizowanych nie wynika z ich rzeczywistej funkcji, dlatego rady nie powinny być centrum integracji seniorów. Rolą rady jest dotarcie do odpowiednich osób w gminie i dopominanie się o swoje, nawet jeśli władze nie podejmują współpracy z członkami i nie rozumieją sensowności funkcjonowania tej grupy.
Do tego nawiązał dr Bochowicz i zwrócił uwagę na brak świadomości członków rad co do ich pozycji w samorządzie lokalnym, chociaż są ustawowym organem i reprezentują interes znacznej grupy społeczeństwa. Według pani Sabiny Grzywok rada seniorów powinna być wspólnym mianownikiem, katalizatorem działań i partnerem dla samorządowców. Tymczasem w wielu gminach nie są z nimi konsultowane nawet największe projekty skierowane do osób starszych.
Brak współpracy
Paneliści poruszyli również problem nieporozumień pomiędzy samorządem a radami seniorów. Wynika to ze wspomnianej już nieświadomości dotyczącej celu działania poszczególnych organów. Dr Lewicka podsunęła, że potrzeba właśnie takich raportów i diagnoz sytuacji osób starszych, by „budować mosty i burzyć mury”. Rady i gminy powinny na bieżąco sprawdzać, co zostało zrealizowane, czego brakuje w lokalnej polityce senioralnej, jakie są potrzeby seniorów. Gminy muszą również weryfikować plan działania stworzony przez rady. Za dobrą praktykę uznaje się szkolenie członków, podczas którego władze wytłumaczą, jak działa urząd i jak wygląda obieg dokumentów. Dzięki temu maleje bariera prawno-organizacyjna. Pani Sabina Grzywok zasugerowała potrzebę wypracowania pewnych standardów. Mowa między innymi o zasadach powoływania rady. Jej zdaniem najlepsze rozwiązanie to powszechność wyborów. Głos Seniora wraz z współpracującymi radami seniorów już w przeszłości apelował o bardziej otwartą i demokratyczną formę powoływania członków rad poprzez wybory powszechne. Dzięki temu rośnie szansa, że zasiadające tam osoby będą rzeczywiście reprezentowały interes wszystkich najstarszych mieszkańców gminy, a nie swój czy organizacji, do której należą. Dlatego w pełni popieramy ten postulat.
Serdecznie zachęcamy do zapoznania się ze szczegółowym raportem z ogólnopolskiego badania potencjału organizacyjnego i działania rad seniorów. Jest dostępny pod linkiem: https://niw.gov.pl/wp-content/uploads/2025/02/Potencjal-organizacyjny-i-dzialania-rad-seniorow-Raport-z-badania.pdf. Z kolei transmisję z panelu można obejrzeć na naszym kanale Głos Seniora TV.
