21 stycznia 2025 roku odbyła się ważna konferencja pod hasłem „Czy każdy lekarz powinien być geriatrą? Etyka w opiece senioralnej”, którą zorganizowała Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie. Uczestnicy debaty podjęli wiele tematów: brak wystarczającej liczby geriatrów, właściwe podejście do opieki nad seniorem, zaniedbania przeradzające się w przemoc. Jak powiedział prezes Artur Drobniak, każdy lekarz powinien mieć niezbędną wiedzę z zakresu geriatrii. Jednakże kwestia opiekowania się osobami starszymi nie należy do obowiązku wyłącznie lekarzy.
W Polsce pracuje o wiele mniej geriatrów niż w pozostałych krajach Unii Europejskiej. W naszym państwie na 10 tysięcy seniorów przypada niecały jeden geriatra. Właśnie dlatego specjaliści wychodzą z założenia, że edukacja dotycząca opieki nad pacjentem w wieku senioralnym musi wejść w obowiązek kształcenia ustawicznego na różnych kierunkach.
W debacie głos zabrały: dr hab. Olga Sitarz – prof. Uniwersytetu Śląskiego, ekspertka z zakresu prawa karnego i sprawiedliwości naprawczej; Maja Kuźmicz – psycholog, kierownik Niebieskiej Linii reprezentująca Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego oraz Magdalena Rutkiewicz – prezes Zarządu Fundacji Projekt Starsi. W roli moderatorki wystąpiła dr Agnieszka Skoczylas – ordynator Oddziału Geriatryczno-Internistycznego Szpitala Wolskiego w Warszawie, Pełnomocnik Okręgowej Izby Lekarskiej w Warszawie ds. opieki senioralnej i geriatrii.
Porzucenie seniorów w szpitalach to przemoc
W kwestii wyzwań związanych ze starzejącym się społeczeństwem dr Skoczylas podkreśliła, że nie ma jednolitego systemu opieki nad osobami starszymi. Wielu seniorów zostaje porzuconych w szpitalach – tylko na samym Oddziale Geriatryczno-Internistycznym Szpitala Wolskiego aż 30 seniorów skierowano bezpośrednio do ZOL-u. W tym przypadku zaniedbanie ze strony rodziny jest formą przemocy, o czym bardzo rzadko się mówi. Jej zdaniem każdy człowiek, nie tylko geriatra, musi umieć odpowiednio spojrzeć na osobę starszą.
Temat porzucania seniorów w szpitalach zwłaszcza w okresie świątecznym został podjęty również w programie TVP 3 „Gość Regionów”, do którego zaproszono prezesa Stowarzyszenia MANKO – Głos Seniora Łukasza Salwarowskiego, dyrektor Instytutu Senioralnego AEH w Warszawie – prof. Agnieszkę Neumann-Podczaską, a także prezes Krajowej Izby Domów Opieki – dr. Andrzeja Lejczaka. Materiał można obejrzeć na kanale Głos Seniora TV: https://www.youtube.com/watch?v=nPrydsfRYjs&t=2s.
Złote zasady opieki senioralnej
Uczestnicy debaty mogli się zapoznać z zasadami, które powinny być standardem w opiece nad seniorami. Są skierowane głównie do rodzin i zostały przygotowane przez zespół specjalistów z Oddziału Geriatryczno-Internistycznego Szpitala Wolskiego w Warszawie.
- Zrozum ograniczenia.
- Okazuj szacunek.
- Zadbaj o podstawowe potrzeby.
- Aktywizuj społecznie.
- Dopytaj o potrzeby.
- Obserwuj zmiany zachowania.
- Reaguj wcześnie.
- Konsultuj suplementy i leki.
- Organizuj opiekę – nie zrzucaj odpowiedzialności na pracowników ochrony zdrowia.
- Pozwól na spokojne odejście.
Porzucenie seniorów a prawo
Ekspertki przytoczyły wyniki raportu, zgodnie z którym problem przemocy wobec starszych bywa pomijany. Padło pytanie, czy polskie prawo karne uwzględnia naruszanie potrzeb seniorów w podobnym stopniu jak młodszych osób i czy zaniedbanie jest formą przemocy i znęcania się. Tymczasem informacji na temat praw osób w wieku emerytalnym nie znajdziemy również w Ustawie o przeciwdziałaniu przemocy domowej. Prezes Fundacji Projekt Starsi podkreśliła, że przemoc psychiczna ma miejsce o wiele częściej niż fizyczna, a jej najlżejszą formą jest opuszczanie najstarszych członków rodziny. Niestety w wielu przypadkach osoby, które dopuszczają się przemocy wobec swoich rodziców czy dziadków, same doświadczyły jej w dzieciństwie. Trudno egzekwować opiekę, warto jednak sformalizować powyższe zapisy i wprowadzić ewentualne kary.
Sami seniorzy również rzadko mają odwagę do zgłoszenia tego problemu, a procedura Niebieskiej Karty rzadko jest uruchamiana w opiece zdrowotnej i angażuje się w nią zaledwie znikomy procent lekarzy. Niebieska Karta to procedura służąca przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie i zobowiązująca różne instytucje do reagowania w przypadku informacji o aktach przemocy. Tylko w samym 2023 roku wszczęto 5322 procedury, z czego 10% dotyczyło osób starszych, liczby te nie odzwierciedlają jednak faktycznej skali problemu przemocy – wiele osób nie chce zgłaszać takich incydentów lub nie ma takiej możliwości. Osoby dotknięte przemocą mogą skorzystać z Niebieskiej Linii, czyli poradni telefonicznej pod numerem 22 668 70 00.
Trwają prace nad tym, aby formularz Oceny Ryzyka Przemocy był częścią standardowej dokumentacji na każdym oddziale. Ma powstać też kolejna wersja, która pozwoli na odpowiedni wywiad i przydzielenie odpowiednich punktów, a w dalszym ciągu ustalenie, czy wobec starszej osoby ktoś stosuje przemoc. Taki formularz będzie zawierać procedurę, jaką powinien kierować się dany lekarz.
Problem przemocy wobec starszych niejednokrotnie podejmowaliśmy na łamach Głosu Seniora. Polecamy wywiad z Rzecznikiem Praw Obywatelskich Marcinem Więckiem o kwestii uchwalenia przez ONZ konwencji o prawach osób starszych: https://glosseniora.pl/wp-content/uploads/71-OGS-INT-.pdf , artykuł o konferencji w Biurze RPO dotyczącej przemocy wobec osób starszych: https://glosseniora.pl/wp-content/uploads/OGS_72_INT.pdf, a także wywiad z prof. Jolantą Maćkowicz, która jest autorką książki Osoby starsze jako ofiary przemocy domowej: https://glosseniora.pl/wp-content/uploads/46_OGS.pdf.